Home Geroofd, gekregen of gekocht

Geroofd, gekregen of gekocht

  • Gepubliceerd op: 28 februari 2021
  • Laatste update 05 dec 2022
  • Auteur:
    Lotte van der Sluis en Bas Kromhout
  • 8 minuten leestijd
Geroofd, gekregen of gekocht

Nederland zit in zijn maag met zijn koloniale collecties. Volgens de commissie die in 2020 advies uitbracht aan de minister van Cultuur, komt elk object dat in een koloniale context is verworven in aanmerking voor teruggave aan het land van herkomst. Dus niet alleen voorwerpen die zijn geroofd, maar ook spullen die werden gekocht of als geschenk gekregen. Is dit advies rechtvaardig of overdreven? Historisch Nieuwsblad inventariseerde de belangrijkste museumstukken die volgens de nieuwe criteria problematisch zijn. Hieronder hebben we ze in volgorde gezet: van objecten die zonder twijfel onrechtmatig zijn verkregen tot voorwerpen waarbij dat zeer de vraag is.

1. Tempelroof: Ganesha

Collectie: Museum Volkenkunde

Dit artikel is exclusief voor abonnees

Dit artikel op Historischnieuwsblad.nl is alleen toegankelijk voor abonnees. Met liefde en zorg werken wij iedere dag weer aan de beste historische verhalen door toonaangevende historici. Steun ons door lid te worden voor maar €4,99 per maand, de eerste maand €1,99. Log in om als abonnee direct verder te kunnen lezen of sluit een abonnement af.

Herkomst: Indonesië

Dit stenen beeld van de hindoegod Ganesha is afkomstig uit de Candi Singosari, de enige tempel die is overgebleven van het Singhasari-koninkrijk (1222-1292) in Oost-Java. In 1803 liet gouverneur Nicolaus Engelhard deze Ganesha en twee andere beelden in zijn tuin in Semarang plaatsen. Het beeld werd in 1819 als museumstuk naar Nederland verscheept.

 2. Oorlogsbuit: Diamant van Banjarmasin

Collectie: Rijksmuseum

Herkomst: Indonesië

Deze ruwe diamant van 70 karaat was in het bezit van de sultan van Banjarmasin op Borneo. In 1859 brak er een opstand uit tegen de Nederlanders en de pas door hen aangestelde sultan. Het gouvernement greep militair in, waardoor het gebied onder Nederlands gezag kwam. Tijdens de campagne stalen de Nederlanders de diamant.

3.  Oorlogsbuit: Lombok-schat

Collectie: Rijksmuseum/Museum Volkenkunde

Herkomst: Indonesië

In 1894 roofden Nederlandse veroveraars 200 kilo goud, 7000 kilo zilver en verschillende sieraden uit de paleizen van de koning van Mataram op het eiland Lombok. Nederland gaf het grootste deel van de schat in 1977 terug aan Indonesië. Het restant ligt nu nog in Amsterdam en Leiden.

4. Oorlogsbuit: Benin-bronzen

Collectie: Museum Volkenkunde

Herkomst: Nigeria

In 1897 versloegen de Britten het koninkrijk Benin in het huidige Nigeria en maakten 4000 bronzen voorwerpen buit, afkomstig uit het paleis van koning Ovonramwen. De Benin-bronzen kwamen in het British Museum terecht, maar raakten door een veiling in 1898 verspreid over de hele wereld. Inmiddels heeft de Nigeriaanse prins Gregory Akuenza de bronzen teruggeëist. Museum Volkenkunde heeft toegezegd de beelden dit jaar terug te geven.

5. Oorlogsbuit: Paleisdeuren uit Bali

Collectie: Museum Volkenkunde

Herkomst: Indonesië

Deze houten deuren komen uit het paleis van de vorst van Denpasar op Bali, dat Nederlandse troepen op 20 september 1906 verwoestten. Terwijl andere paleisschatten als oorlogsbuit naar Batavia werden gebracht, bleven de zware deuren achter. De schilder W.O.J. Nieuwenkamp trof ze later aan op zijn verzamelreis voor Museum Volkenkunde en liet de deuren naar Nederland verschepen.

6. Tempelroof: Hemelse schoonheid

Collectie: Rijksmuseum

Herkomst: India

In 1934 kocht de Koninklijke Vereniging van Vrienden voor Aziatische Kunst (KVVAK) dit zandstenen beeldfragment van een particulier. Het beeld is afkomstig uit de Lakshmana-tempel in Khajuraho. Het is waarschijnlijk door een Britse ambtenaar of lokale bewoners uit de tempel gehaald en verhandeld.

7. Oorlogsbuit: Kanon uit Kandy

Collectie: Rijksmuseum

Herkomst: Sri Lanka

Dit kanon behoorde toe aan de koning van Kandy op Sri Lanka. Het werd op 19 februari 1765 buitgemaakt door Nederlandse troepen onder bevel van G.G. Lubbert Jan Baron van Eck. Dit ging in tegen het plunderingsverbod dat van kracht was. Van Eck verzond het kanon naar Nederland, waar het in het rariteitenkabinet van stadhouder Willem V belandde.

8. Archeologische vondst: Java-mens

Collectie: Naturalis

Herkomst: Indonesië

De Nederlandse arts en paleontoloog Eugène Dubois vond tussen 1889 en 1893 op Java het fossiele schedelkapje en een dijbeen van een tot dan toe onbekende prehistorische mensensoort. Deze ‘Java-mens’ leefde een miljoen jaar geleden. De vondst vormde het bewijs dat mens en aap met elkaar verbonden zijn door evolutie.

9. Onbekend: Banjo

Collectie: Museum Volkenkunde

Herkomst: Suriname

Dit muziekinstrument is tussen 1772 en 1777 door de Schots-Nederlandse officier John Gabriel Stedman verzameld in Suriname. In zijn boek Narrative of Five Years’ Expedition against the Revolted Negroes of Surinam beschreef hij de wandaden van plantagehouders tegen slaven en de veldtochten tegen marrongemeenschappen. Het is onduidelijk hoe Stedman aan de banjo is gekomen.

10. Onbekend: Grafbeeld

Collectie: Afrika Museum

Herkomst: Congo

In 1968 kochten de oprichters van het Afrika Museum in Berg en Dal een Congolees houten grafbeeld van een kunsthandelaar in Den Haag. Niemand weet hoe hij aan het beeld kwam. Op 10 september 2020 werd het beeld uit het museum gestolen door vijf activisten van Congolese afkomst uit België en Frankrijk.

11.  Geschenk: Lansenrek

Collectie: Rijksmuseum

Herkomst: Indonesië

Indische vorsten gaven in 1834 een lansenrek cadeau aan gouverneur-generaal Jean Chrétien Baud toen hij een inspectiereis maakte door Java en Madoera. Dit was vier jaar na de Java-oorlog, waarin de Nederlanders hadden laten zien wat er gebeurde met vorsten die het koloniale gezag niet erkenden. Het grootste deel van de aristocratie besloot dat het beter was om met de bezetter samen te werken.

12. Koop: Slavendansfeest

Collectie: Museum Bronbeek

Herkomst: Suriname

Dit diorama toont een du, een rollenspel met muziek en dans dat op de plantages werd opgevoerd. Het is gemaakt door kunstenaar Gerrit Schouten in 1817, die kijkkastjes zoals deze – al dan niet op bestelling – als souvenirs verkocht aan Europeanen. Of dat ook gold voor dit diorama is niet met zekerheid vast te stellen.

13. Werk in opdracht: Waterschep

Collectie: Rijksmuseum

Herkomst: Curaçao

De West-Indische Compagnie liet in de achttiende eeuw deze waterschep in de vorm van een kalebas maken door een lokale zilversmid op Curaçao. Het voorwerp is zeldzaam omdat het van zilver is gemaakt, in tegenstelling tot traditionele waterscheppen. Het is een product van zowel de lokale als de Afrikaanse en de Europese cultuur.

Dit artikel is gepubliceerd in Historisch Nieuwsblad 3 - 2021