Wetenschappelijk denken begint al in de prehistorie.
Bij het woord ‘wetenschap’ denken veel mensen in eerste instantie aan de natuurwetenschappen. En voor zover ze geneigd zijn andere disciplines – zoals taal- en letterkunde, filosofie, geschiedenis en dergelijke – het predicaat ‘wetenschappelijk’ toe te kennen, gebeurt dat alleen als de kennis die dat oplevert bijna even ‘hard’ is als die van de bètawetenschappen. Die blijven immers gelden als het model voor wat ‘echte’ wetenschap is. Daarom gaat wetenschapsgeschiedenis ook bijna altijd over de ontwikkelingen op het terrein van vakgebieden als astronomie, fysica, wiskunde en biologie.
In 2010 publiceerde Rens Bod De vergeten wetenschappen, het eerste overzicht van de geschiedenis van de humaniora oftewel de geesteswetenschappen ter wereld, waarin hij aantoonde dat deze voor de ontwikkeling van de menselijke kennis minstens zo belangrijk zijn geweest als de natuurwetenschappen. Zonder filologie en bronnenkritiek geen Reformatie of Verlichting, zonder de humanistische ontdekking van de wisselwerking tussen theorie en empirie geen Wetenschappelijke Revolutie, zonder de ontdekking van de formele grammatica geen informatietechnologie en internetrevolutie.
Dit baanbrekende boek begon in de klassieke Oudheid, maar na verloop van tijd realiseerde Bod zich dat het herkennen van patronen in de werkelijkheid, en het streven om de onderliggende principes te ontdekken, veel en veel ouder zijn. Vandaar dat Een wereld vol patronen zo’n 30.000 jaar geleden begint, toen mensen rotstekeningen gingen maken waarop dieren en mensen op een systematische wijze zijn weergegeven en in de slagtanden van mammoeten de schijngestalten van de maan werden gekrast. Ook de domesticatie van planten en dieren, en dus het ontstaan van de landbouw, was alleen mogelijk omdat mensen in de natuur patronen herkenden en beseften dat ze die konden gebruiken.
Patronen zoeken en interpreteren is volgens Bod een van de wezenskenmerken van de mens. Uiteindelijk leidt dit tot de ontdekking van de onderliggende principes, zodat er kennis ontstaat die weer helpt bij het ontdekken en interpreteren van nieuwe patronen, op allerlei gebieden. Bod laat niet alleen zien dat deze empirische cyclus tot volle wasdom kwam in de geesteswetenschappen, waarna deze werd overgenomen door de natuurwetenschappen, maar ook dat dit verhaal zich niet beperkt tot Europa.
Ook in Azië, Afrika, de Arabische wereld en precolumbiaans Amerika waren mensen op zoek naar patronen en accumuleerden ze kennis, die ze in nieuwe situaties konden gebruiken. In sommige contreien bereikten bijvoorbeeld taalkunde, muziekwetenschap, wiskunde, astronomie, rechtswetenschap en geneeskunde een hoogte die pas veel later in Europa geëvenaard en uiteindelijk overtroffen zou worden.
Rob Hartmans is historicus, journalist en vertaler.
Een wereld vol patronen. De geschiedenis van kennis
Rens Bod
474 p.
Prometheus
€ 39,99
Dit artikel is exclusief voor abonnees
