Een top-25 van historische websites

Ruim tien jaar geleden werd de eerste grafische webbrowser ontwikkeld. Dit bleek dé stimulans om internet voor de massa toegankelijk te maken. De aantrekkingskracht van deze browser, die het mogelijk maakte om afbeeldingen aan een webpagina toe te voegen, berust niet op toeval. Digitaal beeldmateriaal is een populair gemeengoed geworden. Miljoenen mensen maken digitale foto’s, die, op de eigen computer verfraaid, een plaats vinden op het wereldwijde web. Met zoekmachines als Google en Yahoo kan vervolgens internet worden afgestruind om de eigen beeldcollectie aan te vullen met materiaal van anderen. 

Het is niet verwonderlijk dat diverse historische beeldcollecties de laatste jaren zijn gedigitaliseerd en beschikbaar gesteld op internet. Zo biedt de beeldbank Amsterdam, een initiatief van het Gemeentearchief Amsterdam, de mogelijkheid om te zoeken naar foto’s van Amsterdamse straten. Als een geschikte afbeelding is gevonden, kan deze worden bewaard, afgedrukt of zelfs besteld. 

Niet alleen beeldmateriaal wordt digitaal beschikbaar gesteld; bibliotheken en archieven koppelen ook hun databases steeds vaker aan internet. Zo kan men thuis met de eigen computer zoeken in on line catalogi, inventarissen en bibliografieën. Het Sociaal Historisch Centrum Limburg (SHCL), bijvoorbeeld, stelt de inventaris van diverse collecties open op internet. De gebruiker kan zodoende eerst het beschikbare materiaal inventariseren alvorens af te reizen naar het archief. 

In veel gevallen zijn catalogi via internet te raadplegen, maar kan dit alleen via een betaald abonnement. Dit is het geval bij universiteitsbibliotheken die gebruikenmaken van de commerciële OCLC/PICA-catalogus. Bibliografieën als de International Medieval Bibliography (IMB), verschijnen steeds vaker op het web, maar ook hiervoor is toegang vaak gekoppeld aan een abonnement. Het Instituut voor Nederlandse Geschiedenis (ING) stelt zijn bibliografieën wel steeds meer open voor het publiek en heeft het plan om in het voorjaar van 2005 de Digitale Bibliografie voor Nederlandse Geschiedenis (DBNG) on line te publiceren. Die is nog uitgebreider dan het Repertorium Nederlandse Geschiedenis, dat de bezoeker nu al kan raadplegen. 

Acte van Verlatinghe
De on line beschikbaarheid van archiefmateriaal, inventarissen en catalogi heeft een enorme vlucht genomen. Het succes van deze ontwikkelingen stimuleert tot pretentieuze projecten om zogenoemde kennisnetwerken te creëren. De Utrechtse hoogleraar Jan Luiten van Zanden, tevens werkzaam voor het IISG, maakt zich sterk voor het opzetten van een wereldwijde digitale infrastructuur voor economisch-historisch onderzoek. Historische data als nationale rekeningen, loongegevens en prijzen worden door economische historici in databases ondergebracht. Door deze databestanden op internet beschikbaar te stellen en naar elkaar te laten verwijzen kan internationaal vergelijkend onderzoek worden gedaan. 

Een ander project dat de meerwaarde van internet moet verkennen en benutten, is het zogeheten ‘Elektronische Onderzoekslaboratorium Gouden Eeuw’ van de Universiteit van Amsterdam. Het laboratorium moet studenten stimuleren ‘kennisproducenten’ te worden. Ze kunnen bijvoorbeeld assisteren bij de inhoudelijke ontsluiting van een archief of een museumcollectie. Ook essays of virtuele tentoonstellingen kunnen op het web worden gepubliceerd. 

Veel historische websites zijn opgebouwd rond een thema. Zo is het mogelijk om op het scherm de ‘Acte van Verlatinghe’ of het verloop van de Eerste Wereldoorlog na te lezen. In de meeste gevallen zijn deze sites ontstaan uit hobbyisme. Maar steeds vaker worden thematische websites gebouwd op basis van subsidies. Dit is het geval bij de website voor de ‘Viering 400 jaar VOC’, maar ook bij de digitale biografieën van de Rotterdamse humanist Desiderius Erasmus en voormalig CPN-volksvertegenwoordiger Fré Meis. De Erasmus-biografie kon bovendien een beroep doen op de expertise van de gelijknamige Rotterdamse universiteit. En de biografie van Meis wordt gesteund door verscheidene prominenten en instellingen die hun naam aan het project hebben verbonden. 

Zo langzamerhand ontstaat een ‘geschiedenis in bits en bytes’, die toegankelijk wordt voor iedereen. Populaire thematische websites en meer serieuze digitale beeldbanken, catalogi en inventarissen zijn op het web beschikbaar. Maar in deze spontaniteit van initiatieven is het overzicht gauw zoek. En de authenticiteit van het geraadpleegde materiaal is veelal obscuur. Het is prachtig als de ‘Acte van Verlatinghe’ op internet bestudeerd kan worden, maar laat dit dan wel het juiste plakkaat zijn. Wellicht zou een deskundige commissie historische sites met digitaal bronmateriaal op betrouwbaarheid moeten beoordelen en voorzien van een keurmerk. Zo zou een kennisnetwerk van historisch relevant materiaal kunnen ontstaan, dat een echte meerwaarde vormt voor zowel hobbyist als professional. 


25 uitstekende historische websites 
Onderstaande websites zijn geselecteerd op informatiewaarde en gebruikersvriendelijkheid. In de meeste gevallen zijn de websites opgezet door professionele instellingen. Sommige websites zijn voorzien van de toevoeging ‘flashsite’; ze zijn dan alleen te bekijken met een een zogenoemde flash plug-in. Die is gratis te downloaden op www.macromedia.com
Beeldbanken
1.      www.nationaalarchief.nl/collectie/zoeken/beeldbank is onderdeel van de website van het Nationaal Archief en beschikt inmiddels over meer dan een miljoen digitale afbeeldingen. Deze beeldbank verleent onder andere toegang tot de fotocollecties van Elsevier, Rijkswaterstaat, de KNVB en het persbureau ANEFO. De geïntegreerde zoekmachine is behoorlijk uitgebreid. Het is ook mogelijk om zonder zoektermen of trefwoorden door de verschillende collecties te bladeren. Verder kan de bezoeker de Atlas Mutual Heritage (www.atlasmutualheritage.nl) raadplegen. Deze atlas bevat kaarten, tekeningen en foto’s van de overzeese vestigingen van de Verenigde Oost-Indische Compagnie. In de rubriek ‘Vitrine’ worden in beeld en animatie enkele thema’s uit de Nederlandse geschiedenis gelicht. 

2.      www.beeldbank.amsterdam.nl is onderdeel van de website van het Gemeentearchief Amsterdam. De Beeldbank bevat (historische) afbeeldingen en bouwtekeningen van Amsterdamse straten. In februari 2003 is de beeldbank gelanceerd met 45.000 gedigitaliseerde foto’s; inmiddels telt de collectie al 130.000 afbeeldingen. De geïntegreerde zoekmachine biedt verscheidene zoekmogelijkheden en werkt erg goed. Het is zelfs mogelijk om de gewenste locatie op een kaart aan te klikken. Als u mooie afbeeldingen vindt, kunt u deze afdrukken, downloaden of bestellen. De werking van de beeldbank wordt uiteengezet in een begrijpelijke handleiding. 

3.     http://www.gelderlandinbeeld.nl/ is het webadres van de gedigitaliseerde beeldcollectie van de Gelderland Bibliotheek. De on line collectie bestaat uit ongeveer 60.000 ansichtkaarten, foto’s en gravures met topografische afbeeldingen uit de provincie Gelderland. Binnenkort wordt een gedigitaliseerde versie van de zeventien atlassen uit de Atlas Maior van Blaeu aan de website toegevoegd. De zoekmogelijkheden zijn divers en leveren goede resultaten op. Om de foto’s te bekijken moet u over een apart programma beschikken: de ‘Java Virtual Machine’. Het aanbod van de beeldbank weegt ruimschoots op tegen de kleine moeite om het gratis programma te downloaden. 

4.      www.hetgeheugenvannederland.nl is een project van de Koninklijke Bibliotheek. Binnen dit project zijn belangrijke bronnen van ons cultureel erfgoed gedigitaliseerd. Inmiddels zijn 33 fraaie collecties opgenomen in ‘Het Geheugen van Nederland’, waarvan de topstukken te zien zijn op het web. Zeer de moeite waard zijn: ‘Bewegend Geheugen’ – de modernisering van Nederland na de Tweede Wereldoorlog in beeld en geluid -, de ‘Collectie Jordaan’ en ‘De watersnoodramp gefotografeerd’. Omdat het project sterk gericht is op het onderwijs, zijn er digitale lessen aan de website toegevoegd. 

5.      www.iisg.nl is de website van het Internationaal Instituut voor Sociale Geschiedenis. Het IISG is een van de grootste documentatiecentra ter wereld op het terrein van sociale geschiedenis en beschikt daarom over een enorme collectie. Enkele collecties zijn als virtuele tentoonstellingen op de website geplaatst, maar vormen in feite een beeldbank over de sociale geschiedenis in het algemeen en de arbeidersbeweging in het bijzonder. Vooral de online expositie The Chairman Smiles, met posters uit China, Cuba en de Sovjet-Unie, is erg de moeite waard. Enige nadelen (of charme?) zijn de chaotische webstructuur en de gebrekkige opmaak van de website. 


Virtuele musea
1.      www.rijksmuseum.nl is de website van het Rijksmuseum in Amsterdam. In de rubriek ‘Collectie’ zijn diverse virtuele projecten opgenomen. Met de ‘Digitale rondwandeling’ kan de bezoeker alle museumzalen van vóór de renovatie bekijken. Ook is er de mogelijkheid om gericht te zoeken naar een van de topstukken uit de collectie van het museum. Een ander waardevol project is de ‘Digitale Atlas Nederland’, die gedigitaliseerde pamfletten, historieprenten, historiepenningen en andere objecten uit de zeventiende eeuw bevat. Daarnaast is ‘Early Photography 1839-1860’ zeer de moeite waard. 

2.      www.ahm.nl (flashsite) is de website van het Amsterdams Historisch Museum. In de rubriek ‘Museum’ is een ‘E-museum’ te vinden. Dit virtuele museum biedt allerlei animaties over onder andere de museumzalen, (historische) Amsterdamse buurten, mode in de jaren dertig en Radio Oranje. In dezelfde rubriek staan ook andere interessante digitale onderwerpen, zoals ‘Weeshuis’ en ‘Collectie’, die zowel stilstaand als bewegend beeldmateriaal bevatten. Ook is er de zogenoemde ‘Groeikaart’ te vinden. Deze kaart staat ook bij de entree van het echte museum en biedt informatie in beeld en geluid over de groei van de Amsterdamse regio vanaf het jaar 1000 tot nu. 

3.      www.annefrank.org biedt een virtueel museum over het leven van Anne Frank en de geschiedenis van het Achterhuis. De teksten zijn kort en worden opgeluisterd met afbeeldingen, film- en geluidsfragmenten. Het katern ‘Het leven van Anne Frank’ bevat ook aparte onderwerpen met achtergrondinformatie. Helaas is het noodzakelijk om de ‘Back-button’ van de webbrowser te gebruiken om terug te keren naar de voorgaande pagina. Afgezien van dit navigatie-euvel is de site erg goed. 

4.      www.reclamearsenaal.nl is de website van het reclamearsenaal in Amsterdam, dat in 2001 is ontstaan na een fusie van het Nederlands Reclamearchief en het Nederlands Reclamemuseum. De website is uiterst modern en biedt enorm veel kijk- en leesvertier. De site beschikt over een collectie van 13.000 ‘reclame-items’. Het virtuele museum, dat een reis maakt door de reclamewereld van 1870 tot en met 2002, is een echte aanrader. Vooral de acht straattaferelen met klikbare reclameaffiches zijn erg leuk. Naast het tonen van beeldmateriaal besteedt de site ook veel aandacht aan de geschiedenis van reclame. 

5.      www.persmuseum.nl/pip is onderdeel van de website van het Persmuseum te Amsterdam. De webexpositie Politiek en prent 2003 biedt met afbeeldingen van gerenommeerde tekenaars, onder wie Jos Collignon, Peter van Straaten en Sieb Posthuma, een mooi politiek jaaroverzicht. Op de centrale site van het persmuseum staan nog een paar andere webexposities. 

6.      www.rembrandthuis.nl biedt een virtuele tour door het Rembrandthuis, het huis waar Rembrandt woonde tussen 1639 en 1658. Alle vertrekken zijn voorzien van een begeleidende tekst en interactief beeldmateriaal: panoramafoto’s die 360 graden kunnen draaien. De bezoeker kan door een kamer navigeren, in- en uitzoomen en zogenoemde ‘hotspots’ aanklikken die extra informatie bevatten. Hoewel de virtuele tour klein is, geeft hij toch een aardige introductie van het historische kunstenaarshuis. 

7.      www.anderetijden.nl is de website van het populaire televisieprogramma Andere Tijden van de VPRO. In de rubriek ‘Mediabieb’ kunnen over allerlei onderwerpen, die overzichtelijk zijn gecategoriseerd, bewegende beeldfragmenten en geluidsfragmenten opgevraagd worden. Helaas komt het regelmatig voor dat beeldfragmenten niet te raadplegen zijn wegens overbelasting. Dat is erg jammer! De ‘Mediabieb’ groeit en wordt zodoende een virtueel museum in beeld en geluid van de wereldgeschiedenis. 

8.      www.teylersmuseum.nl is de website van het oudste museum van Nederland: het Teylers Museum. De flashsite (er kan ook voor een HTML-site worden gekozen) ziet er heel ‘hip’ uit. Dit komt de gebruikersvriendelijkheid van de website helaas niet ten goede. Dat is erg jammer, want de site biedt leuk beeldmateriaal en filmfragmenten van de museumcollectie. 

9.     www.tin.nl/speelruimte/index.htm is onderdeel van de website van het Theater Instituut Nederland. Na klikken op de tekst ‘Speelruimte’ verschijnt een tijdbalk, die de Nederlandse en internationale theatergeschiedenis afzet tegen momenten uit de vaderlandse geschiedenis. Achter elk jaartal gaan een afbeelding en een korte zin schuil, maar helaas geen verdere verdieping. Boven aan de webpagina staat een plattegrondje. Dat geeft toegang tot enkele teksten over de geschiedenis van het straattoneel, toneel in de schouwburg en nieuwere toneelvormen. 

10.      www.slavernijverleden.nl is de website van het Nationaal instituut Nederlands slavernijverleden en erfenis (NiNsee). De site heeft een interactief katern over de slavenhandel en slavernij, dat een ‘Reis door de Tijd’ biedt, een kaart over de wereldwijde slavenhandel en een ‘Slavenreis’. Deze laatste virtuele tour is vooral gericht op middelbare scholieren. Via de ‘Kennisbank’ kan gezocht worden in de catalogi van het Koninklijk Instituut voor de Tropen en het Internationaal Informatiecentrum en Archief voor de Vrouwenbeweging. 


Thematische websites
1.      www.erasmus.org (flashsite) is een digitale biografie van Desiderius Erasmus. De website is prachtig uitgevoerd en biedt gedegen beschrijvingen van het leven en werk van de Rotterdamse humanist. Elke tekst wordt ondersteund met beeldmateriaal. In het colofon is een literatuurlijst te vinden en de tijdbalk onder aan de website plaatst Erasmus in een breder Europees perspectief. Een groot compliment verdient de transparantie van de site; het is bijna onmogelijk om de weg kwijt te raken. Deze website is een goed voorbeeld van een nuttige toevoeging aan het wereldwijde kennisweb. 

2.      www.inghist.nl is de website van het Instituut voor Nederlandse Geschiedenis. Hier is een aantal digitale rubrieken over de Nederlandse geschiedenis te vinden die zeer de moeite waard zijn. Zo beschikt de site over een lijst met digitale publicaties en een aantal artikelen over het onderwerp ‘Bronnen van geweld’. Ook zeer de moeite waard is het digitale vrouwenlexicon met biografieën van ‘grote dames’ uit de vaderlandse geschiedenis en het Repertorium Geschiedenis Nederland, een bibliografie met 170.000 titels over de geschiedenis van Nederland en zijn kolonieën. 

3.      www.vocshipwrecks.nl is een Engelstalige website met een databestand van meer dan 650 VOC-schepen die schipbreuk hebben geleden. Op basis van jaartallen en scheepsnamen is een gedetailleerd overzicht te raadplegen. Er is een rubriek met laatste ‘updates’. Alle gezonken schepen worden nader besproken en in sommige gevallen is er beeldmateriaal voorhanden. Een groot voordeel is dat alle informatie is voorzien van annotatie, waardoor de betrouwbaarheid geverifieerd kan worden. De bezoeker kan het gehele databestand op de eigen computer opslaan als Excel-bestand. De site heeft een zeer hoge informatiewaarde en een uiterst goede structuur. De navigatie geschiedt met de kompasroos in de rechterbovenhoek: leuk en origineel. 

4.   www.voc-kenniscentrum.nl is gebouwd ter gelegenheid van de Viering 400 jaar VOC in het jaar 2002. De website bevat veel informatie over onder andere de oprichting van de VOC, de Kamers, de schepen en de overzeese producten. De teksten zijn wel erg lang voor publicatie op het web en niet onderbroken door tussenkopjes. Gelukkig zijn alle onderwerpen wel voorzien van een aardige illustratie. Wie graag meer wil lezen over de VOC, kan de uitvoerige literatuurlijst raadplegen.

5.      www.fremeis.com is gewijd aan Fré Meis, volksvertegenwoordiger voor de Communistische Partij van Nederland (CPN), die op 15 december 2002 is overleden. De website biedt een biografie waarin het politieke leven, het privé-leven en de acties van Meis in chronologische volgorde worden getoond. Helaas is de werking van de tijdbalk, die de navigatie van de biografie regelt, een beetje onhandig. De beschikbare beeld- en geluidsfragmenten maken de site erg interessant. Dit is een mooie manier om voor iemand een digitaal monument op te richten. 

Buitenlandse sites 
1.      www.metmuseum.org is de website van het Metropolitan Museum of Art in New York. De Engelstalige site bevat een aantal katernen die erg de moeite waard zijn. Zo kan er binnen de permanente collectie van het echte museum worden gezocht. Alle voorwerpen zijn voorzien van korte teksten en afbeeldingen waarop de bezoeker kan inzoomen. De ‘Timeline of Art History’ is een mooie tijdbalk van de wereldwijde kunstgeschiedenis. De items op de balk kunnen worden aangeklikt en bieden heel veel achtergrondinformatie. 

2.      www.bbc.co.uk/history is de geschiedenissite van de British Broadcasting Corporation (BBC). Hierop staan heel veel historische sites overzichtelijk gerangschikt. De informatie beslaat de gehele wereldgeschiedenis. Naast teksten en afbeeldingen zijn er verscheidene multimediale producten. De ‘Animation Zone’ bevat animaties van bijvoorbeeld Operation Overlord, de Slag bij Arnhem en vorsten door de eeuwen heen. Verder zijn er beeld- en geluidsfragmenten en on line historische spellen over een scala van onderwerpen. Ook de moeite waard is de site van de populaire geschiedenisdocumentaire A History of Britain met Simon Schama: www.bbc.co.uk/history/programmes/hob/index.shtml. 

3.      www.si.edu/history_and_culture is de historische site van het Smithsonian Institute in Washington en bevat veel thematische sites over voornamelijk Amerikaans-historische onderwerpen. Zeer de moeite waard zijn de sites over de Amerikaanse Burgeroorlog en over de expeditie van Lewis en Clark in het begin van de negentiende eeuw om het westen van Amerika in kaart te brengen. Alle onderwerpen bevatten uitvoerige teksten en zijn voorzien van veel illustraties: een uitstekende site om op rond te neuzen. 

4.      www.bwbs.de is de website van de Bundeskanzler-Willy-Brandt-Stiftung. Op deze website staat een on line biografie (klik op ‘Online-Biografie’) van Willy Brandt, voormalig bondskanselier van de Bondsrepubliek Duitsland, die op 8 oktober 1992 overleed. De biografie kan zowel in het Duits als in het Engels geraadpleegd worden. Een bewegende tijdbalk, die enige behendigheid vergt, geeft inzicht in het veelbewogen leven van Brandt. Elk klikbaar onderwerp is voorzien van tekst en bijpassend beeldmateriaal. Handig is het glossarium waarin belangrijke termen uit de tekst wordt uitgelegd.

5.       www.fordham.edu/halsall is de site van het zogenoemde ‘Internet History Sourcebooks Project’ van de University of Fordham en bevat bronteksten over de oude, middeleeuwse en moderne geschiedenis. Vooral de informatie over de middeleeuwse geschiedenis is zeer uitgebreid, met overzichten, historische documenten en multimediale producten. De opmaak van de website is wel wat geknutseld, maar de informatiewaarde is enorm.