Een Romeins spektakel in Hollywood-stijl

In het derde deel van zijn trilogie over Rome behandelt Tom Holland het hoogtepunt van de Romeinse keizertijd, de Pax Romana. Deze ‘Romeinse vrede’ gold als een rustige periode. Maar Holland laat zien dat de Romeinen daar iets anders onder verstonden dan wij. Voor hen was vrede het resultaat van oorlog. Zijn boek Pax staat dan ook bol van het geweld.

Twintig jaar geleden publiceerde de Britse schrijver Tom Holland Rubicon, een bestseller over de opkomst en ondergang van Julius Caesar, de man die de Romeinse republiek ten grave droeg. In 2015 volgde Dynastie, waarin hij de lotgevallen van Augustus en diens doorgaans beruchte opvolgers beschreef. Met de liederlijke idioot met wie dat boek eindigde, Nero, begint nu het laatste deel van deze trilogie. Pax vertelt het verhaal van de ‘gouden eeuw’ van Rome, van de dood van Nero in 68 n.Chr. tot en met de heerschappij van Hadrianus, zeventig jaar later. Het was het hoogtepunt van de zogenoemde Pax Romana, waarin het rijk zijn grootste omvang bereikte en Rome een miljoenenstad werd met tal van iconische bouwwerken, waarvan de ruïnes nog altijd worden bewonderd.

Meer recensies van historische boeken lezen? Schrijf u in voor onze gratis nieuwsbrief.

Pax betekent ‘vrede’, en op het eerste gezicht lijkt dit een vreemde titel voor dit boek, aangezien in Hollands beschrijving van deze periode het bloed tegen de plinten klotst. Aan het bloedvergieten en de gruwelijkheden lijkt geen einde te komen. Het boek opent met de crematie van de hoogzwangere Poppaea Sabina, de tweede vrouw van Nero, die bekendstond om haar oogverblindende schoonheid en haar harteloosheid. Haar echtgenoot had haar doodgeschopt en installeerde in haar plaats een jonge slaaf met de bijnaam ‘Sporus’ (Grieks voor ‘kwakje’), die hij voor dit doel liet ontmannen en hulde in de gewaden van de gestorven keizerin. Het grillige bewind van Nero leidde tot opstanden van verschillende militaire leiders. Toen de situatie onhoudbaar werd, pleegde Nero in de zomer van 68 zelfmoord. Daarna werd Galba, de gouverneur van Spanje, tot keizer uitgeroepen.

Het jaar erop staat bekend als het ‘vierkeizerjaar’, want reeds in januari werd Galba vermoord en verkoos de senaat Otho tot keizer. Ondertussen hadden de Rijnlegioenen verklaard dat Vitellius keizer moest worden en na een grote nederlaag pleegde Otho enkele maanden later zelfmoord. In de burgeroorlog die woedde legde Vitellius eind dat jaar het loodje, waarna onder keizer Vespasianus een periode van relatieve rust aanbrak. Relatief, want in Judea was drie jaar eerder een opstand uitgebroken. Terwijl de opstand van de Bataven in 69 vrij snel werd neergeslagen, was de Joods-Romeinse oorlog een langdurige en bloederige kwestie. In 66 was Vespasianus belast met het onderdrukken van de rebellie, maar pas in 70 werd Jeruzalem na een gruwelijk beleg van bijna vijf maanden ingenomen, waarna de bevolking werd afgeslacht en de Joodse tempel in vlammen opging. Het duurde nog drie jaar voordat bij Massada het laatste verzet werd gebroken.

Ook in de jaren erna waren er allerlei opstanden in het rijk, die altijd met keiharde hand werden onderdrukt, en in 96 werd keizer Domitianus na een regeerperiode van vijftien jaar vermoord. Onder zijn opvolger Trajanus (96-117) was het intern betrekkelijk rustig in het Romeinse Rijk, maar werden vooral in het oosten grote gebieden veroverd en marcheerden de legioenen zelfs op tot aan de Perzische Golf. De volgende keizer, Hadrianus (117-138), kreeg te maken met een nieuwe opstand in Judea en moest ook naar Brittannië om orde op zaken te stellen, wat hij onder meer deed door de naar hem vernoemde muur te laten bouwen.

De ‘vrede’ binnen het Romeinse Rijk was dus zeer betrekkelijk en het resultaat van ongelooflijk veel bloedvergieten. Niet alleen veroveringen gingen gepaard met grof geweld, maar ook opstanden werden op zo bloederig mogelijke wijze neergeslagen, zodat de bevolking zich wel tweemaal bedacht om opnieuw te rebelleren tegen hun Romeinse meesters. Flavius Josephus beschreef hoe tijdens het beleg van Jeruzalem voor de stadsmuren een heel bos van kruisen verrees waaraan gevluchte inwoners werden opgehangen: ‘Om lucht te geven aan hun woede en haat jegens de Judeërs maakten ze hen belachelijk door ze in tal van rare houdingen vast te spijkeren.’

Voor de Romeinen was vrede niet de natuurlijke toestand, maar de uitkomst van oorlog. Omdat Rome voortdurend behoefte had aan graan, luxeproducten en slaven, moest de aanvoer hiervan met geweld worden gegarandeerd. Holland benadrukt dat begrippen als ‘vrede’, ‘vrijheid’ en ‘recht’ voor de Romeinen een heel andere betekenis hadden dan voor ons. We moeten volgens hem dus oppassen voor een anachronistische kijk op dit verleden, al mag hij zelf graag populaire taal bezigen en schrijft hij bijvoorbeeld dat Galba blijk gaf van ‘een verrassend stukje personeelsbeleid’.

Pax is geschreven voor een breed publiek, dat door Holland wordt getrakteerd op een spektakelfilm in Hollywood-stijl. Het boek is gebaseerd op degelijk onderzoek, al vermoeit Holland de lezer niet met historische debatten en kiest hij bij verschillende interpretaties van gebeurtenissen of ontwikkelingen meestal voor één visie, zonder duidelijk te maken waarom. Desalniettemin zal ook dit deel van Hollands trilogie – dat heel goed afzonderlijk kan worden gelezen – veel lezers fascineren.

Openingsbeeld: Keizer Titus verovert Jeruzalem. Schilderij door Nicolas Poussin, 1638.