Home Dossiers Het verzet ‘Een anticommunistisch gevoel beheerste de stemming’

‘Een anticommunistisch gevoel beheerste de stemming’

  • Gepubliceerd op: 25 februari 2014
  • Laatste update 18 apr 2023
  • Auteur:
    Janneke Jorna
  • 3 minuten leestijd
‘Een anticommunistisch gevoel beheerste de stemming’
Cover van
Dossier Het verzet Bekijk dossier

De Velser Affaire was geen complot. NIOD-onderzoeker David Barnouw sprak hierover met Bas von Benda-Beckmann, auteur van De Velser affaire. Een omstreden oorlogsgeschiedenis in Kennemerland, tijdens de tweede bijeenkomst van Helden en Schurken 5 in het Verzetsmuseum te Amsterdam. De lezingenreeks wordt georganiseerd door het Verzetsmuseum, Historisch Nieuwsblad, NIOD en NTR/VPRO. Von Benda-Beckmann: ‘Aan het einde van de oorlog was er een paniekgevoel: communistische verzetslieden zouden wapens achterhouden voor het communistische verzet met als doel een putsch, een machtsovername.’

De Velser Affaire bestaat uit een reeks beschuldigingen van een groep politiemannen uit Velsen. Nico Sikkel, vervangend officier van justitie, kreeg aan het einde van de oorlog met deze politiemannen de regionale leiding over het verzet en ze waren na de oorlog  grotendeels verantwoordelijk voor de vervolging van collaborateurs in Noord-Holland.

Von Benda-Beckmann: ‘De beschuldiging vallen in drie onderdelen uiteen. Ten eerst collaboratie, het laten oppakken van Joodse onderduikers en arrestaties van communisten.’ Juiste beschuldigingen, die dus terecht achterdocht wekten. ‘Ten tweede zouden de politiemannen een dubbelrol spelen, ze verrijkten zich met geld uit de illegale kas en gaven dubieuze moordopdrachten. Dit zouden de politiemannen na de oorlog onder de tafel hebben geschoven.’

Dit artikel is exclusief voor abonnees

Dit artikel op Historischnieuwsblad.nl is alleen toegankelijk voor abonnees. Met liefde en zorg werken wij iedere dag weer aan de beste historische verhalen door toonaangevende historici. Steun ons door lid te worden voor maar €4,99 per maand, de eerste maand €1,99. Log in om als abonnee direct verder te kunnen lezen of sluit een abonnement af.

Later kwam hier nog een element bij. Nico Sikkel zou van zijn zwager, minister-president Gerbrandy, opdracht hebben gekregen om het communistische verzet uit te schakelen. Sikkel zou in het geheim afspraken hebben gemaakt met de bezetter waardoor aan het einde van de oorlog in de regio opvallend veel communistische verzetslieden zouden zijn geëxecuteerd.

Maar werden er aan het einde van de oorlog echt meer communistische verzetslieden omgebracht? Von Benda-Beckmann: ‘Er was een gespannen sfeer, maar dit is niet tot uiting gekomen in een gecoördineerde actie om zoveel mogelijk  communistische verzetsmensen  uit te schakelen.’ Er zijn in laatste maanden van de oorlog dus niet opvallend veel communisten geëxecuteerd.

Von Benda-Beckmann was niet bekend met de nasleep van de Velser affaire. ‘Dit was een voordeel, ik stond open voor het onderzoek. Het is een onderwerp dat tot op heden veel emoties en discussie oplevert.’ Het zwaartepunt lag bij archiefonderzoek. ‘Ook heb ik een aantal direct betrokkenen, bijvoorbeeld Truus en Freddie Oversteeg, gesproken. Er zijn altijd gebeurtenissen waarbij het een kwestie is van het woord van de ene persoon tegen dat van de andere persoon, hierdoor vind je geen keihard bewijs in het archief.’

Maar wat vond hij dan wel? De anticommunistische stemming van toen is heel erg onderschat. Zeker aan het einde van de bezetting, vanaf de zomer van 1944, beheerste anticommunisme de stemming. Gepassioneerd legt hij uit: ‘Aan het einde van de oorlog was er een paniek gevoel: communistische verzetslieden zouden wapens achterhouden voor het communistische verzet met als doel een putsch, een machtsovername.’ Daarnaast is er nog een aantal zaken die de beschuldigingen uitlokten. Aan het einde van de oorlog onderhandelde het Bureau Inlichtingen met de Duitsers over Duitse dossiers van CPN-leden. De anticommunistische stemming is dus een belangrijke verklaring voor de verdenkingen.

Is de discussie nu klaar en over? Von Brenda-Beckmann: ‘Dit onderwerp is zo aan emoties gebonden dat ik niet de illusie heb dat mensen het allemaal geloven. Het boek kan niet ineens alle emoties wegnemen, maar het kan wel helderheid geven. Of de discussie hiermee afgelopen is durf ik niet te zeggen.’

Afbeelding: Hannie Schaft