Wat hebben een straat in Haarlem, de vijfde hole van de Craigie Hill Golf Club in Schotland, een heuvel in Tasmanië en fregat F147 van de Zuid-Afrikaanse marine met elkaar gemeen? Ze zijn genoemd naar een slachtpartij die een eeuw geleden grote indruk maakte. Een bloedbad dat een machtige natie leerde dat ze wel degelijk een achilleshiel had.
Een paar jaar geleden liep ik voor een reportage over het soort heuvel waarin Zuid-Afrika grossiert: een steile groene wand met een platte top. Alleen is Spionkop niet zomaar een bult. Wie ooit het eerste barstje in het Britse wereldrijk wil aanwijzen, moet bovenop deze bescheiden tafelberg zijn. Exact 125 jaar geleden werd op de top militaire geschiedenis geschreven.
Meer columns lezen? Schrijf u in voor onze gratis nieuwsbrief.
Met witte stenen is aangegeven waar toen het belangrijkste Britse verdedigingswerk was. Dat is niet gedaan uit krijgshistorisch oogpunt, maar om een monument te creëren. Hier, in de loopgraaf waar ze stierven, zijn 248 Britse soldaten achtergelaten. De grond die ze eerder hadden omgeploegd, werd weer terug geschept, zo ontstond een langwerpig massagraf. Een toepasselijk gedenkteken voor de naïeve manier waarop ze aan hun einde kwamen.
Dit artikel is exclusief voor abonnees
Al jaren streden de Britten tegen pogingen van kolonisten van Nederlandse afkomst om een eigen staat te creëren in Zuid-Afrika. Met strafexpedities probeerde Londen het hele gebied onder controle te krijgen, vooral toen ze ontdekten dat er goud en diamanten in de grond zaten. Als ze de vijand zagen, trokken de Britse troepen zich altijd terug op een heuvel, de hoge grond gold in hun militaire doctrine als veilig.
Dat was een probleem in Zuid-Afrika, waar de hoekige vorm van de bergen betekende dat je bovenop niet kon zien wie beneden stond. Zo hadden de kolonisten (de ‘boers’) al eens een Brits legeronderdeel weggevaagd op de berg Majuba. Doof voor die les, trokken de Britten zich nabij het stadje Ladysmith opnieuw terug op een hoog punt. Om tot hun verrassing te constateren dat de Boeren inmiddels ook geschut hadden. Dat vuurde precies in hun loopgraaf.
Het was een prachtige dag, toen ik langs de witte stenen liep waar destijds de granaten neerkwamen. Maar de lucht was zwaar. Een Britse familie die met mij het monument bezocht, zag er bedrukt uit. De Britten wonnen uiteindelijk de oorlog, maar meer dan een eeuw later hakt Spionkop er bij hen nog altijd in.
De heuvel werd verplichte kost op militaire academies, een schoolvoorbeeld van hoe een slimme groep guerrilla’s een machtig maar dom leger kan verslaan. Het is een les die westerse landen in de twintigste eeuw keer op keer hebben moeten leren. Met veel meer doden dan hier. Maar waar veel van die andere slagen zijn vergeten, zweert Spionkop nog altijd. Iets met een ezel en een steen.
