Is het Interbellum, de periode tussen de Eerste en Tweede Wereldoorlog, eigenlijk onderdeel van een aaneengesloten periode van oorlog? Frans Smits, hoofdredacteur van Historisch Nieuwsblad, praatte hierover op 19 maart met Duitslanddeskundige Willem Melching en Herman Amersfoort, hoogleraar militaire geschiedenis aan de UvA, tijdens een bijeenkomst in het Verzetsmuseum te Amsterdam. De lezingenreeks is een initiatief van het Verzetsmuseum, Historisch Nieuwsblad, NIOD en NTR/VPRO. Amersfoort: ‘Pas toen Europa was uitgeput trad er rust in.’
Frans Smits vraagt zich af waar de groeiende belangstelling voor de Eerste Wereldoorlog vandaan komt. Willem Melching: ‘De Tweede Wereldoorlog is gereduceerd van een militair verhaal tot de Holocaust. Wie op zoek is naar de bredere beleving van oorlog komt dus bij de Eerste Wereldoorlog uit. Het is een oorlog die op het sentiment werkt: de Eerste Wereldoorlog was zinloos. Iedereen was slachtoffer, dus je hoeft geen kant te kiezen.’
Meer lezen over de Tweede Wereldoorlog? Schrijf u in voor onze gratis nieuwsbrief.
Melching beantwoordt de vraag of de Tweede Wereldoorlog de voorzetting is van de Eerste: ‘Ja en nee. Ze kunnen niet zonder elkaar; de Tweede Wereldoorlog is de wraak van Adolf Hitler voor de Duitse nederlaag. Het verschil is de motivering. De Eerste Wereldoorlog is geen ideologische oorlog, de Tweede duidelijk wel.’ Amersfoort knikt instemmend: ‘Hierdoor eindigde de Tweede Wereldoorlog anders dan de Eerste Wereldoorlog, namelijk met politiek. Pas toen Europa uitgeput was trad er rust in.’
Was er zonder Hitler dan geen Tweede Wereldoorlog uitgebroken? Melching: ‘Er zou wel degelijk een aantal Europese oorlogen uitgevochten worden, bijvoorbeeld tussen Frankrijk en Duitsland over de Elzas.’ Met de suggestie dat er geen Tweede Wereldoorlog zou zijn uitgebroken zonder het Verdrag van Versailles is Melching het niet eens. ‘Hitler won geen stemmen met het verdrag, dit deed de wereldcrisis voor hem. Met alleen buitenlandse politiek win je geen verkiezingen.’
Volgens Amersfoort had de Eerste Wereldoorlog een ander militair karakter dan de Tweede Wereldoorlog. ‘Het Westfront was tijdens de Eerste Wereldoorlog star, het Oostfront zeer beweeglijk. Tijdens de Tweede Wereldoorlog trad ook regelmatig verstarring op, maar dit werd elke keer doorbroken met nieuwe technologie: tanks, vliegtuigen en de radio. Tijdens de Eerste Wereldoorlog streefde men naar the big push maar de technologie ontbrak en zware artillerie werkte verlammend op elk offensief.’
Na de Eerste Wereldoorlog vond geen equivalent van het proces van Neurenberg plaats. Melching: ‘Pogingen om keizer Wilhelm II uit te leveren mislukten. Oorlogsmisdaden werden niet berecht, terwijl genocide als militair middel is uitgevonden tijdens de Eerste Wereldoorlog.’
Waarom werd Nederland niet bezet tijdens de Eerste Wereldoorlog? Amersfoort: ‘Nederland kon gebruikmaken van het inlichtingenspel van Duitsland en de Geallieerden, wat zich grotendeels afspeelde in Den Haag. Beide kampen hadden plannen voor een inval. Via de inlichtingendiensten raakte Nederland daarvan op de hoogte en nam het land maatregelen door de verdediging van de Schelde te versterken. Dit overtuigde beide partijen de Nederlandse neutraliteit te respecteren.’
