Waar begon de Tweede Wereldoorlog? Wij Nederlanders denken dat het begon met de Duitse invasie van Polen in september 1939. Fout, zo blijkt uit Antony Beevors De Tweede Wereldoorlog. De oorlog begon aan de Chinees-Mongoolse grens, waar twee regionale grootmachten botsten: Japan en de Sovjet-Unie. In de Slag bij Khalkhin-Gol behaalde generaal Georgi Zjoekov in augustus 1939 een grote overwinning op het Japanse leger.
De veldslag had vergaande gevolgen. Tokyo besloot het Rode Leger voortaan uit de weg te gaan en zijn expansieve strategie te verleggen richting Nederlands-Indië en de Pacific. Hierdoor zouden vroeg of laat de Verenigde Staten bij de oorlog betrokken raken. En toen later het Duitse offensief in de Sovjet-Unie vastliep, weigerde Japan te luisteren naar de smeekbeden van Adolf Hitler om vanuit het oosten aan te vallen.
Meer lezen over de Tweede Wereldoorlog? Schrijf u in voor onze gratis nieuwsbrief.
Beevors centrale stelling is dat de gebeurtenissen aan de verschillende fronten in Europa, Noord-Afrika en Azië elkaar beïnvloedden. Zo hadden de Duitsers nooit de Sovjet-Unie kunnen binnenvallen als zij niet in de zomer van 1940 duizenden vrachtwagens hadden buitgemaakt op het Franse leger. En zonder de Amerikaanse reus, uit zijn halfslaap gewekt door Pearl Harbor, had Groot-Brittannië onmogelijk kunnen winnen van nazi-Duitsland.
De 65-jarige Britse militair historicus en oud-officier Antony Beevor produceert sinds vijftien jaar aan de lopende band bestsellers. Dat lukt hem dankzij een team van onderzoekers, die de bronnen verzamelen waarmee hij zijn verhaal kan smeden. Drie jaar na D-Day levert hij nu een bijna duizend pagina’s tellende militaire geschiedenis van de hele Tweede Wereldoorlog af.
Nederlandse lezers steken waarschijnlijk het meest op van de hoofdstukken over de strijd in Azië. Wie weet hoe de Amerikaanse generaal MacArthur de Filippijnen verloor aan Japan, of heeft er gehoord van de Slag om Guadalcanal? Helaas worden de beschrijvingen van zeeslagen op den duur wat langdradig en maakt Beevor soms merkwaardige keuzes. Zo onderhoudt hij ons pagina’s lang over de korte strijd om Hong Kong, maar doet hij de val van Nederlands-Indië af met een paar zinnen. Ook is zijn bewering dat alle blanke mannen er werden onthoofd tamelijk absurd – de jappenkampen waren erg genoeg.
Beevors grote talent is zijn vermogen soepel in en uit te zoomen op de strategische beslissingen op hoog niveau en de lotgevallen van de soldaten en burgers aan het front. Hij toont de oorlog in al zijn gruwelijkheid en onmenselijkheid. Het lijkt erop dat politici en generaals zich vaak weinig bekommerden om de dramatische gevolgen van hun handelen voor gewone stervelingen, of zij nu vijanden waren of vrienden. Beevor geeft tal van voorbeelden van incompetent, egomaan en onverschillig gedrag, ook van Britse en Amerikaanse leiders.
De ware verspillers van mensenlevens bevonden zich natuurlijk in Berlijn, Tokyo en Moskou. Stalin speelde een cynische dubbelrol. In 1939 behoorde hij tot de agressors toen hij een pact sloot met nazi-Duitsland, vervolgens de Baltische landen en Bessarabië inlijfde, Polen in de rug aanviel en tot een invasie in Finland beval. Twee jaar later belandde hij door Hitlers agressie in het geallieerde kamp en werd de dictator in het Kremlin de vriend van het Vrije Westen.
Aan het einde van de oorlog was Stalin niet alleen een alom gevierde oorlogsleider, maar mocht hij het in 1939 bezette oosten van Polen opnieuw annexeren en kreeg hij half Europa onder controle. Ook was de slotakte voor hem. Op 9 augustus, de dag waarop de Amerikanen hun tweede atoombom op Nagasaki gooiden, begon het Rode Leger aan een geslaagde invasie van de Japanse marionettenstaat Mantsjoekwo in Noord-China. Zo eindigde de Tweede Wereldoorlog geografisch waar hij zes jaar eerder was begonnen.
