Ik had de opvallende foto twee of drie keer eerder gezien, maar nooit was het tot me doorgedrongen waar hij was genomen. Het gaat om een groep kerels die olijk lachend rond een dode man aan een strop poseert. De kleding, de haardracht, de grove korrel van het fotopapier – het lijkt in alles een scène uit het Wilde Westen. Dat kadaver was van een beruchte bandiet, dacht ik altijd.
Tot ik op vakantie in noordelijk Italië het Castello del Buonconsiglio in Trento bezocht en de scène daar levensgroot aan een muur zag hangen. Het bijschrift leerde me dat het helemaal niet om een geval van hang ’m high in Kansas ging, maar dat de foto daar is genomen. De man aan de strop was Cesare Battisti, een Italiaanse nationalist die de Oostenrijkers tijdens een slag in 1916 gevangen hadden genomen. Zij beschouwden hem als inwoner van Trento als een onderdaan van hun dubbelmonarchie; dat hij bij de Italianen dienst had genomen als hoogverraad. Dus kwam er een rechtszaak.
Dit artikel is exclusief voor abonnees
Eigenlijk was ik in Buonconsiglio omdat het kasteel een prachtig voorbeeld is van laatmiddeleeuwse architectuur. Maar Battisti nam het bezoek over, ondanks het feit dat hij al een eeuw dood is. Overal in het gebouw zijn verwijzingen naar de laatste dag van de Italiaan. Zijn cel, de zaal waar hij door Oostenrijkse rechters ter dood is veroordeeld, de rozenperkjes waarlangs hij richting de beul liep, de binnenplaats waar hij door verwurging om het leven is gebracht. De eerste poging mislukte overigens, de onhandige beul moest nog een keer aan het werk met zijn wurgtouw.
Wat leek het voor de Habsburgers belangrijk om deze afvallige tot twee keer toe de keel dicht te knijpen. De pafferige Donaumonarchie, hun eigen dramatische einde zo nabij. Net als veel foute regimes dachten ze door dood en verderf hun voortbestaan te verzekeren. De beul en het regiment van het kasteel poseerden daarom ook zo trots met het lijk. Schaterend om die malle Italiaan die dacht te kunnen kiezen in welk land hij thuishoorde. De foto kwam in Oostenrijkse kranten terecht: kijk eens hoe vaardig onze jongens met verraad omgaan.
Dat hadden ze beter niet kunnen doen. De verontwaardiging in Europa over deze barbarij gaf Italië onderhandelingsmacht. De dode Battisti werd postuum alsnog Italiaan; Trento en de rest van zuidelijk Tirol kwamen na 1918 in Italië te liggen. Een eindje naar het zuiden kwam ik de dag daarop hoog in de bergen een oude grenssteen van Oostenrijk-Hongarije tegen. Het ding stond wat verloren op de Monte Baldo, dankzij de verwurging in Buonconsiglio nu een monument voor de futiliteit van de macht.