Amerika is liever op zichzelf 

Afgezien van bemoeienis met zijn eigen regio bleef Amerika op afstand van de wereld, totdat president Theodore Roosevelt het land vanaf 1901 de twintigste eeuw in sleepte. Dat kon ook moeilijk anders, want na de Spaans-Amerikaanse oorlog van 1898 had Amerika een kolonie in de vorm van de Filipijnen, terwijl Hawaii een Amerikaans ‘territory’ was geworden. De Pacific was, nog meer dan tevoren, de achtertuin geworden. Alleen al daarom kreeg de buitenlandse politiek een internationaler karakter. 

Het land was nu nadrukkelijk op het wereldtoneel aanwezig. In 1906 leidde Roosevelt de vredesbesprekingen na de Russisch-Japanse oorlog van 1905, die de Russen hadden verloren. Hij hield er de Nobelprijs voor de Vrede aan over. Een jaar later stuurde de president de Amerikaanse vloot, ‘the great white fleet’ (de schepen waren wit geschilderd), de wereld rond om te laten weten dat Amerika meedeed. Het bleef niet onopgemerkt, al had het weinig directe gevolgen. Op afstand sloeg Amerika gade hoe Europa op pad ging richting zelfdestructie. 

Geen wonder dat president Woodrow Wilson in 1917 de grootste moeite had zichzelf en het land in het oorlogsgewoel te storten. Wilson was net herkozen met de slogan ‘he kept us out of the war’, maar na de hervatting van de duikbootoorlog in het voorjaar van 1917 konden de Verenigde Staten niet meer afzijdig blijven. Het vanzelfsprekende isolationisme werd opzijgezet en vervangen door een even klassiek Amerikaans exceptionalisme: Amerika zou de wereld laten zien hoe het wél moest. President Wilson, niet vrij van messianistische aanvechtingen, wilde een betere wereld bouwen, ‘safe for democracy’. Hij ging hoogstpersoonlijk naar Parijs om de vredesonderhandelingen te leiden. Daar waren zijn Veertien Punten de basis voor verscheidene verdragen, ook al kwamen ze uiteindelijk nauwelijks uit de verf. 

Onveranderd bleef dat de Amerikaanse bevolking in haar hart geen behoefte had aan betrokkenheid bij de wereld. Het bloedbad in Europa had Amerikanen alleen maar meer overtuigd van de noodzaak zich afzijdig te houden. Vandaar dat de Volkenbond, Wilsons vehikel om oorlogen te voorkomen, aan het thuisfront niet onomstreden was. De gemiddelde burger gaf er weinig om en was vooral geïrriteerd vanwege de recessie die op de oorlog volgde. En in de Senaat, die verdragen moest goedkeuren, werd luidkeels geklaagd over mogelijk verlies aan soevereiniteit. De tegenstanders, geleid door de Republikeinse senator Henry Cabot Lodge, blokkeerden de Amerikaanse deelname. Mede daardoor werd de Volkenbond een tandeloze organisatie die in het Interbellum geen rol van betekenis speelde.  

Overigens werd pas in deze jaren de term ‘isolationisme’ courant, als definitie van iets dat voordien geen naam nodig had, zo vanzelfsprekend was het. 

In de jaren dertig nam het Congres verscheidene vergaande neutraliteitswetten aan, gestimuleerd door de ontwikkelingen in Europa waaraan het part noch deel wilde hebben. President Franklin D. Roosevelt, die al in een vroeg stadium de gevaren zag, zowel in de Pacific als in Europa, maakte zich steeds grotere zorgen. De Verenigde Staten hadden weinig oog voor de toenemende agressie van Japan. De invasie van China die onder meer zou leiden tot de ‘Rape of Nanking’, de moord op 300.000 burgers, werd betreurd, maar niet meer dan dat.  

In die context besloot Roosevelt in 1937 kanttekeningen te zetten bij het heersende isolationisme. In een toespraak in Chicago stelde de president dat in deze wereld landen van elkaar afhankelijk waren en solidair moesten zijn. ‘Ontsnappen [is] niet mogelijk door simpel isolement of door neutraliteit,’ vond Roosevelt. Hij poneerde dat landen die zich misdroegen buiten die internationale gemeenschap moesten vallen.  

Het was een proefballon en Roosevelt schrok van de publieke reactie. Hij krabbelde snel terug in nietszeggende algemeenheden, terwijl de neutraliteitswetten alleen nog maar werden aangescherpt. Met moeite torpedeerde de president een voorgesteld amendement op de grondwet dat een referendum eiste voordat het Congres oorlog kon verklaren. Roosevelt zag hoe gevaarlijk de nazi’s waren en wat het gewetenloze imperialisme van Italië en Japan betekende, en hoe dat een militaire dreiging voor Amerika zou worden. Voorzichtig probeerde hij de defensie-uitgaven te verhogen, geholpen door de Republikeinen die niet fascisme maar communisme als grootste dreiging zagen. 

Toen Groot-Brittannië in september 1939 Duitsland de oorlog verklaarde, na de inval in Polen, verklaarde Roosevelt dat Amerika neutraal was. Maar in een radiopraatje zei hij dat hij van de gewone Amerikaan geen neutraliteit kon verlangen: ‘Zelfs iemand die neutraal is, heeft het recht de feiten af te wegen.’ Het was een mooie formulering van zijn eigen frustraties: hij wilde Engeland graag helpen, maar hij moest zich inhouden omdat zijn burgers nog niet zo ver waren. Roosevelts opmerking was voldoende om de isolationisten op de kast te jagen. 

Roosevelt probeerde de Engelsen te helpen om op cash-and-carry-basis wapens te kopen, hij joeg er een dienstplichtwet doorheen en sloot een deal met de Engelse premier Winston Churchill om vijftig oude Amerikaanse destroyers te ruilen voor marinebases in Newfoundland en het Caribisch gebied. Ondertussen begon de binnenlandse oppositie zich te organiseren. Een luidruchtige criticus van Roosevelt, zowel van de New Deal als van zijn internationalisme, was de katholieke priester Father Coughlin. Zijn radiopraatjes waren populair en zijn boodschap schuurde aan tegen een Mussolini-vriendelijk fascisme. 

Maar de meest zichtbare leider van het verzet tegen Roosevelts internationalisme werd Charles Lindbergh, die als eerste vliegenier solo en non-stop de oceaan was overgestoken en gold als een all American hero. Lindbergh had zich laten inpakken door de Duitsers en was trots op de onderscheiding die Hitler hem had gegeven. De Duitse oorlogsmachine had hem zo geïmponeerd dat hij het vertrouwen had verloren dat Engeland kon overleven. Eenzelfde soort defaitisme beving ook Roosevelts ambassadeur in Londen, Joe Kennedy. De president negeerde zijn ambassadeur en onderhield zelf contacten met Churchill, maar hij maakte zich zorgen over een mogelijke kandidatuur van Kennedy in 1940, als isolationist. 

Niet Kennedy, die vastzat in Londen, maar Lindbergh werd het uithangbord van het isolationistische America First Committee, dat in september 1940 was opgericht. Op het hoogtepunt had de organisatie meer dan 800.000 leden in 450 afdelingen over het hele land. De argumentatie voor isolationisme was klassiek: geen land zou Amerika kunnen aanvallen, ook niet als Duitsland Engeland zou verslaan. Geleidelijk aan werd de toon van de vliegenier schriller. Op 11 september 1941 hield hij de toespraak die zijn plaats in de geschiedenis zou bepalen. ‘De drie belangrijkste groepen die dit land voortdrijven naar een oorlog zijn de Engelsen, de Joden en de regering-Roosevelt,’ zei Lindbergh. De Joden zouden ook de media controleren. Dit waren niet meer de woorden van iemand die neutraal was, Lindbergh wekte de schijn dat hij zich aan de Duitse kant geschaard had.  

De Japanse aanval op Pearl Harbor, op 7 december 1941, maakte korte metten met de illusie van absolute veiligheid. Een dag later verklaarde het Congres Japan de oorlog, waarop Duitsland en Italië de oorlog verklaarden aan Amerika. Dat was een gelukje voor Roosevelt, want als Amerika het isolationisme al liet varen, dan was dat eerder om tegen Japan te vechten dan tegen Duitsland en Italië.  

Roosevelt bepaalde uiteindelijk tijdens de oorlog dat Europa voorging, maar een groot deel van de Amerikaanse aandacht en vuurkracht zat in de Pacific. Het America First Committee hief zichzelf vier dagen na de aanval op. Isolationisme was even uit de mode. Niemand nam meer ‘America First’ in de mond tot Donald Trump dat in 2016 ging doen, en de reputatie van Lindbergh heeft zich nooit hersteld.  

Het was geen verrassing dat na de oorlog het klassieke isolationisme weer de kop opstak. Het was nooit echt weggeweest, alleen tijdelijk opgeborgen. Vooral bij de Republikeinen bestond een sterke stroming van isolationisten, geleid door senator Robert Taft.  

Gelukkig voor Roosevelt en daarna voor president Harry Truman was een belangrijkere Republikein, de aanvankelijk isolationistische senator Arthur Vandenberg, na Pearl Harbor bekeerd tot een gedegen internationalist. Vandenberg was van 1947 tot 1949 de voorzitter van de commissie voor Buitenlandse Zaken van de Senaat en hielp president Truman diens internationale koers uit te zetten. Zowel Democraten als Republikeinen steunden het lidmaatschap van de Verenigde Naties om Amerika bij de les te houden.  

In de eerste naoorlogse jaren was er ook tweepartijensteun voor de Truman Doctrine: hij liet Amerika overal interveniëren waar een vrij land werd bedreigd. Ook gingen ze akkoord met het Marshallplan en de oprichting van de NAVO, al moesten sommige politici worden overgehaald met overdreven dreigingsverhalen. De vooruitziende staatslieden in deze jaren wisten dat kernwapens en de wereldwijde tegenstellingen tussen de bezitters ervan afzijdigheid gevaarlijk maakten. De Koude Oorlog was een wereldwijde strijd, maar op de achtergrond worstelde Amerika nog altijd met de aanvechting om zich terug te trekken. 

Senator Robert Taft probeerde in 1948 en in 1952 de Republikeinse nominatie te verwerven met een onversneden isolationistische boodschap. Sterker nog, in 1952 kon generaal Dwight Eisenhower, de militaire leider van de invasie op juni 1944 en het eerste hoofd van de NAVO, enkel worden overgehaald om presidentskandidaat te worden in de wetenschap dat de Republikeinen anders zouden terugvallen op het America First-isolationisme.  

Eisenhowers overwinning en zijn stabiele en gezaghebbende hand tijdens de eerste jaren van de Koude Oorlog zetten Amerika op het spoor van internationalisme en betrokkenheid en verantwoordelijkheid voor de wereld. En er valt wat voor te zeggen dat die Pax Americana, ondanks zijn onaantrekkelijke kanten en foute afslagen, leidde tot een meer stabiele en meer democratische wereld. 

De periode van onbetwiste wereldwijde activiteit van de Verenigde Staten kwam ten einde met de val van de Muur en de ondergang van de Sovjet-Unie. Het leidde tot overmoed en arrogantie, en gekakel over een unipolaire wereld, waarin Amerika alles naar zijn hand zou kunnen zetten. Bill Clintons minister van Buitenlandse Zaken, Madeleine Albright, had het over een ‘onmisbare natie’.  

Onder president George W. Bush werd Amerika een ongeleid projectiel. In de naweeën van 9/11 verwierpen neoconservatieve Republikeinen het isolationisme. Ze vonden het juist nodig de hele wereld naar Amerikaans beeld te hervormen, om democratie te verspreiden. Het was Amerikaans exceptionalisme in de overdrive. De door president Bush gestarte oorlogen in Afghanistan en Irak waren er het gevolg van. 

Na twintig jaar zinloos oorlog voeren tegen enorme kosten, kon het isolationisme een comeback maken. Dat is ook het gevolg van de wereldwijd verknoopte economie, die weliswaar een belofte inhield van langdurige vrede – je kon niet zonder elkaar – maar die tegelijkertijd leidde tot binnenlandse pijn vanwege verlies aan industriële kracht. Geen wonder dat Amerikaanse kiezers naar hun eigen land kijken en geen zin hebben veel geld te besteden in de rest van de wereld. Als de Republikeinse senator J.D. Vance van Ohio verklaart dat het hem ‘eerlijk gezegd niets uitmaakt wat er met Oekraïne gebeurt’, dan verwoordt hij die sentimenten. 

In zijn buitenlandse politiek heeft Amerika altijd heen en weer bewogen tussen idealisme en realisme, tussen isolationisme en internationalisme. Donald Trump voelt goed aan wat de doorsnee-Amerikaan vindt – er is niets mis met zijn gutfeelings. En die zeggen dat de buitenlandse politiek die hij voorstaat beter aansluit bij de gemiddelde kiezer dan het beleid van president Joe Biden. 

Ook internationaal ingestelde Democraten (en de paar Republikeinen die nog zo denken) moeten onderkennen dat ze hun internationalisme  moeten temperen om te voorkomen dat Amerika terugvalt in het diepe isolationisme dat het land in de jaren dertig koesterde. ‘America First’ mag een kreet zijn met een beladen verleden, en degene die hem uit, mag een gevaarlijke opportunist zijn, isolationisme is een gevoel dat diep verankerd zit in de Amerikaanse psyche. En het is weer helemaal terug. 

Openingsafbeelding: Uncle Sam verdedigt het Amerikaanse continent tegen Europese invloeden. Cartoon door F. Victor Gillam, 1896. Bron: Bridgeman Images.