Er is geen Europees volk dat zo vaak de straat op gaat als de Fransen. Ze krijgen het staken en demonstreren met de paplepel ingegoten, vertelt historicus Niek Pas. Dat is een erfenis van de Franse Revolutie.
Frankrijk spant bijna ieder jaar de kroon in Europa qua aantal stakingen. In 2023 bracht een voorstel om de pensioenleeftijd te verhogen bijna een miljoen Fransen op de been, en in december 2024 gingen tienduizenden ambtenaren de straat op om te protesteren tegen bezuinigingsplannen.
Die stakingscultuur heeft de Franse arbeidersklasse in het verleden al veel successen opgeleverd, vertelt historicus en Frankrijk-deskundige Niek Pas. ‘In 1995 legden stakers maandenlang het hele land plat uit protest tegen pensioenhervormingen. President Jacques Chirac zag zich toen genoodzaakt de plannen terug te draaien.’ Ook het recentere protest van de Gele Hesjes had het gewenste effect. ‘Forensen protesteerden tegen accijnsverhogingen aan de pomp, waarna de overheid bakzeil haalde.’
Dit artikel is exclusief voor abonnees
Als een Franse regering niet toegeeft aan stakers, kan dat grote gevolgen hebben. ‘Kijk naar de verhoging van de pensioenleeftijd door president Emmanuel Macron in 2023. Ondanks protesten hield hij voet bij stuk, maar het chagrijn daarover zit diep. Dat vertaalt zich naar de politieke impasse waarin Frankrijk zich nu bevindt.’
Conflictmaatschappij
De wortels van de Franse stakingsdrift liggen in de achttiende eeuw, zegt Pas. ‘Dat geldt voor veel aspecten van de samenleving, want 1789 vormt de basis van het moderne Frankrijk. Sinds de Franse Revolutie is de samenleving gevormd door blokdenken. Revolutionairen tegenover contrarevolutionairen, links tegenover rechts: die tegenstellingen zitten diep. Het is een conflictmaatschappij die bol staat van antagonisme, en dat verklaart mede de demonstratie- en stakingsdrang.’
Het revolutionair syndicalisme van de Franse arbeidersklasse heeft ook te maken met de politieke cultuur. ‘In Frankrijk is het normaal om eerst de straat op te gaan en je positie zo sterk mogelijk te maken. Daarna ga je pas onderhandelen. In Nederland is het precies andersom: wij gaan eerst polderen en zien stakingen als laatste redmiddel.’
Hoewel de Fransen snel de straat op gaan, is slechts een klein deel van hen lid van een vakbond. Pas noemt het een paradox. ‘De syncidaliseringsgraad is zelfs lager dan in Nederland, maar de linkse vakbonden zijn al heel lang activistisch en beeldbepalend. De afgelopen eeuw legden vakbonden in de transportsector geregeld de boel plat. Ook vanuit het onderwijs en de agrarische sector is er altijd veel gedemonstreerd.’
‘De linkse vakbonden zijn in Frankrijk al heel lang beeldbepalend’
Pas noemt het ook tegenstrijdig dat de Fransen aan het progressieve en revolutionaire gedachtegoed uit het verleden hechten, maar tegelijkertijd sterk leunen op autoritaire leidersfiguren. ‘Koningen, keizers, generaals, politici: door de hele Franse geschiedenis zijn ze sterk aanwezig. Ook nu heb je met Jean-Luc Mélenchon en Marine le Pen zowel aan extreem-linkse als aan extreem-rechtse kant zeer bepalende populistische leiders.’ Dat belang van leiderschap is ook terug te zien op de werkvloer. ‘De Franse bedrijfscultuur is al eeuwen ontzettend hiërarchisch. Nederlandse bedrijven zijn horizontaler geworden, maar in Frankrijk is een chef echt een chef, en een baas een baas.’
Fransen zijn niet lui
Als de Fransen zich verzetten tegen een hogere pensioenleeftijd, klinkt ook wel eens het verwijt dat ze lui zijn. Dat is vooral een stereotypering, denkt Pas. ‘De Fransen maken lange dagen. Als ik naar mijn Franse collega’s kijk, heb ik zelfs het idee dat ze harder werken dan wij. Vergeet niet dat het gemiddelde inkomen daar lager ligt dan bij ons, en dat de pensioenen echt mager zijn.’
‘Een enorme bezuinigingsoperatie zoals Nederland vijftien jaar geleden had, is in Frankrijk ondenkbaar’
‘Wat misschien een vertekend beeld geeft, is dat de boom der sociale voorzieningen in Frankrijk nog steeds rijkelijk is opgetuigd met allerlei sociale maatregelen, uitzonderingsposities en subsidies.’ Die bepalingen danken de Fransen aan de verzorgingsstaat van de jaren vijftig en zestig. ‘Het land heeft een obese overheid, maar de Franse regering heeft veel moeite om daarin te snijden. Een enorme bezuinigingsoperatie zoals Nederland vijftien jaar geleden had, is in Frankrijk ondenkbaar.’
Openingsbeeld: Demonstratie tegen verhogen van de pensioenleeftijd. Versailles, 15 mei 2023. Bron: ANP/Villette Pierrick/ABACA
