Home Versloegen akelige virussen Napoleon?

Versloegen akelige virussen Napoleon?

  • Gepubliceerd op: 18 augustus 2021
  • Laatste update 18 apr 2023
  • Auteur:
    Beatrice de Graaf
  • 2 minuten leestijd
Beatrice de Graaf portret

Het is schokkend hoezeer incidentele gebeurtenissen onze kijk op de geschiedenis veranderen. Door de wereldwijde coronapandemie lezen we bijvoorbeeld verhalen over de napoleontische oorlogen of de Eerste Wereldoorlog met andere ogen. Was het inderdaad ‘generaal Winter’ die de Grande Armée versloeg in Rusland? Of waren het de akelige virussen en bacteriën – in het bijzonder tyfus, difterie en dysenterie – die de Franse troepen decimeerden? En was de Spaanse griep niet minstens zo doorslaggevend voor de malaise in Duitsland in 1918?

Als ik geschiedenisboeken lees over het einde van oorlogen let ik beter op of er over ziektes en epidemieën wordt gesproken. En ineens zie ik allerlei verwijzingen waar ik voorheen overheen las. Hetzelfde geldt inmiddels voor overstromingen. Zijn de opkomst en ondergang van beschavingen niet ook verhalen over klimatologische omstandigheden?

Uiteraard weten milieuhistorici dat allang. Geoffrey Parker, de expert op het gebied van de Tachtigjarige Oorlog, maakte daarom op oudere leeftijd nog de overstap van politieke en militaire geschiedenis naar milieu- en klimaatgeschiedenis. Ook Emmanuel Le Roy Ladurie ging ons voor. En in hun voetsporen volgt inmiddels de nieuwe generatie studenten die wordt opgeleid in de recent opgezette Global Environmental History-programma’s. Met hun kennis moeten de historische handboeken wellicht grondig worden herschreven. In plaats van oorlogen of het einde van beschavingen als historisch kantelpunt te nemen, moeten we misschien klimatologische en ecologische breukpunten leidend laten zijn.

Dit artikel is exclusief voor abonnees

Begrijp het heden, begin bij het verleden: met HN Actueel leest u historische achtergronden bij het nieuws van vandaag. Nu de eerste maand voor maar 1,99.

Toch slaan de overstromingen en virusgolven ons niet alle geschiedschrijving over macht, politiek en sociale verhoudingen uit handen. Tim Soens liet in het blad Past & Present (2018/1) zien dat natuurrampen van alle tijden zijn. En dat het pas echte rampen werden als de mensen er niet goed mee wisten om te gaan. Aan de hand van overstromingen langs de Noordzeekust in de vroegmoderne tijd maakt hij aannemelijk dat je altijd moet vragen: ‘Wie lijdt eronder, en waarom?’

Kort samengevat kwamen de landarbeiders die onder de vloedgrens armoedige stulpjes bewoonden om, terwijl de herenboeren in hun hoger gelegen, goed gefundeerde huizen met hun gezin en dienstknechten de vloed overleefden. Met andere woorden, het zijn niet alleen de natuurkrachten, maar ook menselijke machtsverhoudingen die slachtoffers maken. De inrichting van de samenleving kan de kwetsbaarheid voor natuurrampen verhogen. Is dat niet ook een les die wij in deze natte zomer uit de geschiedenis kunnen trekken?

Dit artikel is gepubliceerd in Historisch Nieuwsblad 9 - 2021

Nieuwste berichten

Studenten demonstreren tegen Trumps aanval op Harvard en andere Amerikaanse universiteiten.
Studenten demonstreren tegen Trumps aanval op Harvard en andere Amerikaanse universiteiten.
Interview

Historici in Amerika voelen angst: ‘Slavernij, gender en klimaat zijn nu verboden woorden’

President Donald Trump richt zijn vizier op universiteiten die hij ‘te woke’ vindt. Wie niet stopt met zijn diversiteitsbeleid, verliest subsidie. Zijn de Verenigde Staten nog wel het beloofde land voor wetenschappers? ‘Ik denk absoluut na over een terugkeer naar Nederland.’ Ze had in april een beurs aan moeten vragen voor haar onderzoek, maar Andrea...

Lees meer
CERN voltooit de eeuwenoude zoektocht van alchemisten: lood verandert in goud
CERN voltooit de eeuwenoude zoektocht van alchemisten: lood verandert in goud
Artikel

CERN voltooit de eeuwenoude zoektocht van alchemisten: lood verandert in goud

Langs mystieke én langs praktische weg onderzocht alchemist Jan Baptista van Helmont de mens en de wereld. Hij droomde van magische zalven en spirituele zaden en liet scheikundigen een belangrijke erfenis na. Maar zijn ideeën brachten hemzelf in grote problemen. Naar verluidt had Jan Baptista van Helmont rare, ketterse dingen beweerd. Dat het zweet van...

Lees meer
Portret Jean-Marc van Tol
Portret Jean-Marc van Tol
Interview

Jean-Marc van Tol: ‘Laat Johan de Witt op zijn sokkel staan’ 

Jean-Marc van Tol laveert al jaren tussen wetenschap en literatuur. Hij werkt aan een romantrilogie over raadpensionaris Johan de Witt. Inmiddels zijn er twee delen verschenen, Musch en Buat. Daarnaast is hij coauteur van een nieuw historisch boek over zijn held: De wereld van De Witt. ‘Historici moeten zich op feiten baseren, maar ook hun...

Lees meer
Adolf Hitler en Francisco Franco
Adolf Hitler en Francisco Franco
Beeldessay

Franco liet Hitler in de steek 

Ideologisch had de Spaanse dictator Francisco Franco veel raakvlakken met de fascisten in Duitsland en Italië. Toch koos hij tijdens de Tweede Wereldoorlog niet echt voor hen.   Het was geen geslaagde ontmoeting. Nazileider Adolf Hitler zou na afloop hebben gezegd dat hij liever een paar kiezen liet trekken dan nog een keer af te spreken...

Lees meer