Martin Sommer:
‘Als goede katholieken aten wij vroeger geen vlees op vrijdag, want je diende op die dag te vasten.
We aten dan vis of een eitje. Maar de traditionele kerken zijn dood. Nu lijkt het de beurt aan de overheid om ons een collectief schuldgevoel aan te praten. Ik vind dat discutabel, omdat de overheid machtiger is dan de kerk ooit was. De overheid heeft immers het zwaard. En je kunt de overheid niet verlaten.
Natuurlijk probeerden overheden ook vroeger het gedrag van de burger te beïnvloeden. Maar dat was in de trant van Joris Driepinter: dat je drie glazen melk per dag moest drinken voor je gezondheid. Het grote verschil is dat er tegenwoordig niet alleen een beroep wordt gedaan op je wens om gezond te blijven. De overheid zet consequent het kernbegrip van het christendom in – schuld – om de burgers te kunnen beïnvloeden.
We moeten van het gas af, omdat we een gezamenlijke klimaatschuld hebben. En we moeten meer leren over de slavernij, omdat we ook in dat opzicht schuld dragen. Maar het moralisme heeft altijd op gespannen voet gestaan met de vrije gedachte. Je moet je dus afvragen of een samenleving die door haar eigen overheid continu een schuldgevoel wordt aangepraat nog wel een vrije en liberale samenleving is.’
Beatrice de Graaf:
‘Het klopt dat de landelijke overheid de burger in toenemende mate probeert te beïnvloeden. Maar wanneer we naar de bemoeizucht van lokale overheden kijken, of die van religieuze of politieke instituties, dan zie ik over de afgelopen paar eeuwen eerder een gestage afname in de institutionele betutteling van de burger.
Denk bijvoorbeeld aan de ‘burgerceel’ uit de zestiende of zeventiende eeuw. Dat was een bewijs van burgerschap dat steden pas toekenden zodra iemand zich voegde naar de zeden van de stad. Of aan de gildes, die nauwkeurig bijhielden wat hun leerlingen en meesters uitspookten en voorschreven welke werkzaamheden mochten worden verricht. Of – intiemer – aan de biecht en de bijbehorende tuchtmaatregelen. Blijkbaar hechten mensen vanouds aan het morele toezicht van een autoriteit.
Tegenwoordig onderwerpen mensen zich liever aan de autoriteit van personal coaches en medische apps, om zo de gewenste staat van fitheid te bereiken. De toename van suïcide en depressie onder jongeren is niet de schuld van anti-obesitascampagnes van de overheid, maar – zo blijkt uit recent onderzoek – het resultaat van de zelfgekozen onderwerping aan de tirannie van het commercieel gegenereerde lichaamsbeeld. Het is niet de centrale overheid met haar machteloze Postbus 51-spotjes die het gedrag van de moderne burger diepgaand beïnvloedt, maar de markt. En dat vind ik veel verontrustender.’
Eva Rovers:
‘De overheid heeft, zeker sinds de Tweede Wereldoorlog, niet anders gedaan. En het gemor daarover is al even oud. Toen premier Willem Drees in 1956 de AOW invoerde, en daarmee voorschreef dat werkenden via de belasting een deel van hun inkomen moesten afstaan voor de financiering van onze oude dag, was dat in feite een gedwongen spaarregeling. Vanuit gereformeerde hoek kwam toen hevig protest, omdat ouderenzorg geen overheidstaak zou zijn.
De overheid schrijft ook al decennia voor tot welke leeftijd we moeten werken, hoeveel tijd onze kinderen in de schoolbanken doorbrengen, wat ze daar leren, hoe hard we mogen rijden, en hoe oud we moeten zijn om de liefde te mogen bedrijven. Het is dus niet zo dat de overheidsbemoeienis plots is toegenomen. Het is de bereidheid van burgers om “opgevoed” te worden die in rap tempo is afgenomen.
Die ontwikkeling loopt parallel met een even snelle afbouw van de verzorgingsstaat en een groeiend beroep op de burger – denk aan de mantelzorg. Dat leidt tot grote ontevredenheid, die pas zal verdwijnen wanneer mensen meer betrokken worden bij dit soort beleidskeuzes. De Franse president Emmanuel Macron komt daar nu te laat achter: als hij eerder met de Fransen in gesprek was gegaan over klimaatmaatregelen, dan had hij nu minder gele hesjes gezien.’
Dit artikel is exclusief voor abonnees
