Ook ‘Signalementen’ volgt het thema van dit nummer, met uitsluitend boeken over ‘oorlog en vrede’. Opvallend is weer het grote aantal boeken over de Tweede Wereldoorlog (zie ook ‘Signalementen’ van nummer 4 van dit jaar).
Rick Atkinson
Een leger bij de dageraad. De bevrijding van Europa 1942-1943
828 p. Mynx, € 39,95
‘Geen enkele lezer uit de eenentwintigste eeuw kan de geallieerde eindoverwinning van de Tweede Wereldoorlog in 1945 begrijpen, als hij niet enig inzicht heeft in het grote drama dat zich in 1942 en 1943 in Noord-Afrika ontvouwde,’ schrijft de Amerikaanse krijgshistoricus Atkinson in deze vlot vertelde bevrijdingsgeschiedenis. Samen met Stalingrad en Midway is Noord-Afrika de plaats waar de asvijanden tijdens de Tweede Wereldoorlog definitief het initiatief uit handen gaven. Het is ook de plek waar Groot-Brittannië binnen de Anglo-Amerikaanse alliantie langzaam maar zeker in de rol van juniorpartner terechtkwam, en waar de Verenigde Staten zich voor het eerst manifesteerden als de dominante macht die ze tot in het volgende millennium zouden blijven. Een leger bij de dageraad is het eerste deel van een trilogie over de bevrijding van Europa.
Ingrid Baraitre
Churchill. Zijn tocht met het noodlot. Biografie
536 p. Lannoo, € 24,95
De Vlaamse historica die zich eerder bezighield met Patton en Eisenhower biedt in dit boek een uitgebreid portret van Churchill als oorlogsleider. Laatste zin in deze biografie is een citaat van de oorlogscorrespondente Virginia Cowles: ‘De wereld zal Churchill herinneren als staatsman, maar zal hem liefhebben als mens.’ Baraitre is dus een bewonderende biografe, zij het dat ze de zwakheden van de ‘Grootste Brit aller Tijden’ niet onvermeld laat. Het voorwoord is van Marc Eyskens, Belgisch minister van staat, die als kind Churchill ontmoette. ‘Nice boy,’ sprak Churchill tot hem.
John Hersey
Hiroshima
188 p. Meulenhoff, € 18,95
In het nawoord schrijft Henk Hofland: ‘Als een boek een preventieve werking kan hebben, dan Herseys Hiroshima.’ John Hersey was een van de eerste westerse journalisten die na de explosie van de atoombom Hiroshima bezochten. Door de ogen van zes overlevenden beschrijft hij wat de bom aanrichtte. Het is een afschuwelijk verhaal, maar prachtig opgeschreven. Hersey geeft veel bizarre details: ‘Op weg naar de schuilkelder zag hij in de tuin een pompoen die aan de rank was geroosterd. Hij en pater Cieslik proefden ervan en hij smaakte goed.’ In de jaren tachtig ging Hersey opnieuw naar Hiroshima en hij sprak met dezelfde ooggetuigen, voor zover ze nog leefden. Ze hadden kwaal na kwaal moeten verduren.
Henk Hovinga
Op dood spoor. Het drama van de Pakan Baroe-spoorweg 1943-1945
320 p. Van Wijnen, € 48,50 (inclusief dvd)
Geheel vernieuwde uitgave van boek uit 1995. Journalist Henk Hovinga vertelt het verhaal van de aanleg van de 220 kilometer lange Pakan Baroe-spoorweg in het hart van Sumatra door geallieerde, meest Nederlandse krijgsgevangenen en Javaanse dwangarbeiders, op last van de Japanse bezetter in de oorlogsjaren 1943-1945. Velen kwamen door uitputting, honger en ziektes om het leven. In een nieuw hoofdstuk verhaalt Hovinga over het Japanse slavenschip Junyo Maru, dat, afgeladen met krijgsgevangenen en Javaanse dwangarbeiders bestemd voor de bouw van de Pakan Baroe-spoorweg, op 18 september 1944 door een Britse onderzeeër werd getorpedeerd. Maar liefst 5620 opvarenden kwamen om het leven. Bijgevoegd is een televisiefilm over Pakan Baroe die Hovinga in 1997 maakte voor de Evangelische Omroep.
Victor Klemperer
Curriculum vitae. Herinneringen 1881-1918
1136 p. Atlas, € 49,90
Klemperer werd in de jaren negentig postuum wereldberoemd met de publicatie van zijn oorlogsdagboek Tot het bittere eind (1933-1945). Eind jaren dertig is Klemperer door de nazi’s bijna volledig kaltgestellt: als Jood mag hij nauwelijks zijn huis verlaten, hij mag niet meer doceren, geen bibliotheek bezoeken. In zijn isolement houdt hij niet alleen zijn dagboek bij, maar begint hij ook zijn autobiografie te schrijven. In Curriculum vitae verhaalt Klemperer uitgebreid over zijn leven als Duits soldaat tijdens de Eerste Wereldoorlog. Hij keert ontgoocheld uit de oorlog terug: ‘Ik persoonlijk ben alleen maar met twijfel in mijn hart teruggekeerd, absolute twijfel aan welk standpunt dan ook.’ Laat u niet afschrikken door de enorme omvang. Curriculum vitae is zeer de moeite waard.
Martin Kraaijestein en Paul Schulten
Het epos van Gallipoli. Feiten en mythen over de geallieerde aanval op Turkije tijdens de Eerste Wereldoorlog
282 p. Aspekt, € 22,95
Boek van twee Rotterdamse historici over vaak vergeten strijdtoneel uit de Eerste Wereldoorlog. Eind 1914 was het westelijk front in België en Frankrijk tot stilstand gekomen. De geallieerden zochten naar alternatieven om elders een doorbraak te forceren. Begin 1915 besloten de Engelsen een poging te wagen Constantinopel via de Dardanellen aan te vallen. Het Ottomaanse Rijk had inmiddels de zijde van Duitsland gekozen. Een vlooteskader probeerde de forten langs de oevers van de Dardanellen tot zwijgen te brengen, maar dat mislukte. Op 25 april landden vervolgens vier divisies op het schiereiland van Gallipoli. Ook nu bleek de Turkse tegenstand te sterk. In december 1915 en januari 1916 werden de geallieerde troepen van het schiereiland geëvacueerd. Aan de strijd hadden aan beide zijden rond een half miljoen manschappen deelgenomen.
Harry Kuiper
14 vluchtelingen. Na de Slag om Arnhem ’44-’45
232 p. PENN Uitgeverij, € 18,50
Met de operatie Market Garden in september 1944 kwam de langverwachte bevrijding van Nederland abrupt tot stilstand. De bezetter verjoeg daarop circa 170.000 Nederlanders uit alle woonplaatsen van Arnhem tot Wageningen en roofde hun huizen en bedrijven leeg. De verjaagden hadden ‘voor enkele dagen het hoognodige’ mogen meenemen, zodat veel achterbleef. Voor voedsel en onderdak werden de vluchtelingen volkomen afhankelijk van andere Nederlanders. Maandenlange zwerftochten waren het gevolg.
Ellen N. La Motte
Het kielzog van de oorlog
160 p. De Bezige Bij, € 16,90
De Amerikaanse Ellen N. La Motte was verpleegster en later journaliste en schrijfster. In 1915 kwam ze naar Europa om als vrijwilligster achter de linies te werken. Over haar ervaringen in het veldhospitaal schreef ze in 1916 Het kielzog van de oorlog, dat in Amerika verboden werd omdat het alle hoop en elke illusie doofde. Al van de eerste zinnen van het boek moeten de censoren gegruweld hebben: ‘Toen hij het niet langer verdroeg stak hij een revolver in zijn mond en vuurde af, maar hij maakte er een knoeiboel van. De kogel blies zijn linkeroog weg en nestelde zich ergens onder zijn schedel.’ De Vlaamse schrijver Erwin Mortier ontdekte Het kielzog van de oorlog, vertaalde het en voorzag het van een inleiding.
Victor Laurentius
De grote Tazelaar. Ridder & Rebel
224 p. Stichting Peter Tazelaar, € 35,00
Peter Tazelaar was samen met Erik Hazelhoff Roelfzema adjudant van koningin Wilhelmina. Tazelaar was ook Engelandvaarder, verzetsman en spion, en hij figureert prominent in het beroemde boek van Hazelhoff Roelfzema: Soldaat van Oranje. Zijn avonturen tijdens de Tweede Wereldoorlog zijn nu opgeschreven door Victor Laurentius. Tazelaar blijkt nog een tikkeltje dwarser dan Hazelhoff Roelfzema. Helaas ontbreekt een notenapparaat, zodat niets controleerbaar is. Des te erger omdat de auteur wil aantonen dat Tazelaar ‘de echte Soldaat van Oranje is’.
Peter Longerich
Heinrich Himmler. Hitlers belangrijkste handlanger
991 p. De Bezige Bij, € 59,50
Voorlopig de beste biografie van SS-leider Heinrich Himmler. Longerich is een Duits historicus die in Londen doceert, en hij is een van de belangrijkste deskundigen van de Holocaust. Himmler voerde het bevel bij de vervolging en vernietiging van miljoenen mensen: Joden, zigeuners en homoseksuelen. Behalve daarover vertelt Longerich ook uitgebreid over de geschiedenis van de SS en de ideologie van Himmler, een mix van racisme en occultisme. Hoewel Himmler een propagandist van heroïek was, stierf hij zelf weinig heldhaftig. Na opgepakt te zijn door de Britten pleegde hij zelfmoord door een capsule cyaankali stuk te bijten.
Richard Overy
1939. De zes dagen voor het uitbreken van de oorlog
159 p. De Bezige Bij, € 14,90
Op 1 september 1939 viel Duitsland Polen binnen en veroverde het door middel van een blitzkrieg. Twee dagen later verklaarden Engeland en Frankrijk onafhankelijk van elkaar de oorlog aan Duitsland. Wat gebeurde er in die krankzinnige dagen voor en achter de schermen? De bekende Engelse geschiedschrijver van de Tweede Wereldoorlog Richard Overy beschrijft het minutieus en concludeert dat de oorlog niet helemaal onvermijdelijk was, maar wel moeilijk te voorkomen.
J.L. van der Pauw
De bombardementen op Amsterdam-Noord. Juli 1943
41 p. Boom, € 19,50
Enige jaren geleden stonden de geallieerde bombardementen in Duitsland in het middelpunt van de belangstelling. De bombardementen door de bondgenoten staan nu ook in Nederland hoog op de agenda. Vorig jaar publiceerde Joost Rosendaal een studie over het geallieerde bombardement op Nijmegen in 1944, waarbij bijna achthonderd mensen omkwamen. J.L. van de Pauw, die eerder een oorlogsgeschiedenis van Rotterdam schreef, behandelt de drie luchtaanvallen van de geallieerden op de vliegtuigfabriek van Fokker in Amsterdam-Noord. Door misworpen op de nabijgelegen woonwijken vielen er meer dan tweehonderd doden.
Jo Purnot en Mieke Kirkels
Van boerenakker tot soldatenkerkhof. Ooggetuigenverhalen over de aanleg van de Amerikaanse begraafplaats in Margraten
192 p. Adr. Heinen, € 19,95
In november 1944 werd op het Plateau van Margraten begonnen met het begraven van meer dan 20.000 slachtoffers van de Tweede Wereldoorlog. Het waren voornamelijk Amerikanen, maar ook Duitsers, Russen, Italianen en vele andere nationaliteiten. Ruim 20 hectare landbouwgrond veranderde in zeer korte tijd in een groot soldatenkerkhof. Jo Purnot en Miele Kirkels onderzochten wat de aanleg van de begraafplaats betekende voor de omwonenden, voor de grondeigenaren, voor mensen die dagelijks de dodentransporten zagen voorbijrijden en voor degenen die de stoffelijke resten moesten begraven.
Laurence Rees
Achter gesloten deuren. De geheime afspraken tussen Stalin, de nazi’s en het westen
427 p. Ambo, € 29,95
Wanneer eindigde de Tweede Wereldoorlog? ‘Nu, dat hangt ervan af hoe je ertegenaan kijkt,’ stelt Laurence Rees, voormalig hoofd van BBC History Programmes. ‘Wanneer je gelooft dat het einde van de oorlog samenviel met de “bevrijding” van alle landen die hadden geleden onder de bezetting door de nazi’s, dan eindigde voor miljoenen mensen de oorlog pas echt toen nog geen twintig jaar geleden het communisme ten val kwam.’ In veel Oost-Europese landen werd in 1945 de ene tiran ingeruild voor de andere. Dat kwam door de afspraken die Stalin, Churchill en Roosevelt al tijdens de oorlog maakten over de toekomst van Europa. Op basis van materiaal dat pas beschikbaar kwam nadat de archieven in Rusland en Oost-Duitsland waren geopend, onderzoekt Rees de belangrijkste beslissingen die de drie leiders namen.
Robert Stiphout
De bloedigste oorlog. Het vergeten bataljon Nederlandse militairen in Korea
253 p. L.J. Veen, € 19,90
Elsevier-redacteur Robert Stiphout dook in de eerste grote vredesmissie waaraan Nederland deelnam. Het was tot nu toe de bloedigste: 121 soldaten kwamen om in Korea en vier raakten vermist. Over de Nederlanders in de Korea-oorlog is nog veel te weinig geschreven. Stiphout bezocht de archieven van Defensie en sprak met tal van veteranen. Hij reconstrueert op zeer leesbare wijze de uitzending en de strijd en terugkeer van de eerste lichting militairen.
Mark Traa
De Russen komen! Nederland in de Koude Oorlog
250 p. Athenaeum-Polak & Van Gennep, € 18,50
Wat zou er gebeurd zijn als de Derde Wereldoorlog was uitgebroken, vroeg redacteur van HP/De Tijd Mark Traa zich af. Hij deed uitgebreid archiefonderzoek en vond opzienbarend materiaal. Over de vluchtplannen en schuilkelders voor regering en koningshuis, over plannen om kunstwerken in bunkers te verstoppen en over voornemens om hele steden en dorpen te evacueren. Traa stond met De Russen komen! op de longlist van de Grote Geschiedenis Prijs.
