Terugblikken is de beste manier om vooruit te kijken

Historisch NieuwsbladHistorisch Nieuwsblad 9 – 2023BestellenAbonneren
Cover van Historisch Nieuwsblad 9 – 2023
Home Dossiers Romeinen Romeinse sporen in Brittannië

Romeinse sporen in Brittannië

  • Gepubliceerd op: 29 augustus 2023
  • Laatste update 26 sep 2023
  • Auteur:
    Bram van der Wilt
  • 4 minuten leestijd
Romeinse sporen in Brittannië
Cover van
Dossier Romeinen Bekijk dossier

Zo’n 400 jaar heersten de Romeinen over Brittannië. Ze stichtten steden, legden wegen aan en lieten de bevolking kennismaken met hun luxegoederen. Zo legden ze de basis voor de latere Britse cultuur.

Een van de vele anekdotes over keizer Caligula speelt zich af op het strand bij het Kanaal. De keizer had zijn troepen daar in 40 n.Chr. verzameld – zoals Napoleon 1800 jaar later ook zou doen – om Brittanniëte gaan veroveren. Uiteindelijk liet Caligula zijn soldaten niet oversteken en beval hij hun alleen om zo veel mogelijk schelpen te verzamelen, als buit veroverd op de zee.

Romeinen gaan aan boord van schepen in het Kanaal. Schilderij door Henry Payne, circa 1920.
Romeinen gaan aan boord van schepen in het Kanaal. Schilderij door Henry Payne, circa 1920. Bron: Bridgeman Images.

Dit artikel is exclusief voor abonnees

Dit artikel op Historischnieuwsblad.nl is alleen toegankelijk voor abonnees. Met liefde en zorg werken wij iedere dag weer aan de beste historische verhalen door toonaangevende historici. Steun ons door lid te worden voor maar €3,99 per maand, de eerste maand €1,99. Log in om als abonnee direct verder te kunnen lezen of sluit een abonnement af.
Log in als abonnee Geen abonnee? Bekijk de abonnementen

Enkele jaren later lukte het de Romeinen ­­­– mede dankzij het voorbereidende werk van Caligula – wel om een geslaagde verovering van Brittannië te ondernemen. Daarbij wisten ze een permanente Romeinse aanwezigheid op het eiland te vestigen, die 400 jaar in stand bleef.

Een van de vuurtorens die de Romeinen bouwden bij Portus Dubris, het huidige Dover.
Een van de vuurtorens die de Romeinen bouwden bij Portus Dubris, het huidige Dover.

Op het eiland kwamen de Romeinen in contact met andere volkeren. Zoals de Picten, die hun naam danken aan het feit dat ze hun lichamen met blauwe verf beschilderden. De inheemse bewoners van het Britse eiland accepteerden de Romeinse bezetting niet zomaar. De grootste opstand tegen de Romeinse overheersing vond plaats in 60 n.Chr. onder leiding van de Keltische koningin Boudica. Hoewel de Kelten over veel meer manschappen beschikten, delfden ze toch het onderspit tegen het beter georganiseerde Romeinse leger. Daarna was de Romeinse aanwezigheid in Brittannië definitief.

Impressie van Romeins Londen. De stad had rond het jaar 100 al ongeveer 50.000 inwoners.
Impressie van Romeins Londen. De stad had rond het jaar 100 al ongeveer 50.000 inwoners. Bron: ANP.

Muur van Hadrianus

Tussen 117 en 138 werd de Muur van Hadrianus gebouwd. Keizer Hadrianus besloot dat het land ten noorden van de rivier de Tyne te arm en ruig was om te veroveren. Het werd een van de best bewaakte grenzen van het rijk. Een bezoek aan de muur inspireerde schrijver George R.R. Martin tot de Muur in zijn Game of Thrones, die de geciviliseerde wereld moet beschermen tegen barbaarse noordelingen.

De Muur van Hadrianus is op veel plekken goed bewaard gebleven, zoals hier bij Walton’s Crags.
De Muur van Hadrianus is op veel plekken goed bewaard gebleven, zoals hier bij Walton’s Crags. Bron: Getty Images.

Zoals in de rest van hun rijk stichtten de Romeinen in Brittannië steden met amfitheaters, tempels en badhuizen. De badhuizen van het hedendaagse Bath zijn het beroemdste voorbeeld. De Romeinen legden een uitgebreid wegennetwerk aan om steden met elkaar te verbinden. Hierdoor werd het makkelijker om handel te drijven, ook tussen Brittannië en het vasteland. In Brittannië werden Romeinse luxegoederen geïntroduceerd. De nieuwe bestuurlijke elite nam zowel Romeinse als Keltische invloeden over. Het werd de basis voor de latere Britse cultuur.

Badhuizen van Aquae Sulis

In het huidige Bath bouwden de Romeinen een badhuis rond een bestaande warmwaterbron. Met aangrenzende tempels groeiden de badhuizen uit tot een enorm complex, dat tegenwoordig UNESCO- werelderfgoed en een populaire toeristische trekpleister is.

Een zeepaard afgebeeld op een mozaïek in een van de badhuizen van Bath
Een zeepaard afgebeeld op een mozaïek in een van de badhuizen van Bath.

Aan het begin van de vijfde eeuw trokken de Romeinen steeds meer troepen terug uit Brittannië, omdat ze de rijksgrenzen op andere plekken moesten verdedigen. Hierdoor verloren de Romeinse bestuurders hun grip op het land. Het machtsvacuüm dat ontstond werd opgevuld door een invasie van de Angelsaksen, Germaanse volken die de Kelten naar Wales en Cornwall verdreven. Nog steeds worden regelmatig archeologische vondsten gedaan, die het belang van de Romeinse tijd in Brittannië bevestigen.

Openingsbeeld: In de winter stijgt stoom op vanaf de heetwaterbron van de Romeinse badhuizen in Bath, Engeland. Bron: Shutterstock.

Dit artikel is gepubliceerd in Historisch Nieuwsblad 9 – 2023

Dit artikel is geschreven door: Bram van der Wilt

Bram van der Wilt is beeldredacteur.

Dossier Romeinen

Een cardo maximus oftewel een brede straat met aan weerszijden zuilengalerijen in Jerash, Jordanië
Een cardo maximus oftewel een brede straat met aan weerszijden zuilengalerijen in Jerash, Jordanië
Artikel

Naar Jeruzalem in 300 etappes

In 333 reisde een anonieme reiziger naar Jeruzalem en terug. Onderweg hield hij nauwkeurig bij welke plaatsen hij had bezocht.

Lees meer
INGEN: BRIDGEMAN IMAGES; NIMH; GETTY IMAGES Saskia Stevens is gespecialiseerd in de geschiedenis en archeologie van de Romeinse tijd. Ze is verbonden aan de Universiteit Utrecht en leidt het NWA-project ‘Constructing the Limes’, over het leven rond de noordwestelijke grens van het Romeinse Rijk, en over de rol die de geschiedenis van die limes speelt in onze cultuur en onze ideeën over grenzen en naties. Wat gebeurde er met kinderen die in Romeinse handen vielen? ‘Ze werden onder andere meegenomen als gijzelaars. Dat gebeurde bijvoorbeeld in 33 v.Chr., toen de latere keizer Augustus de Dalmatiërs – die woonden in het huidige Kroatië – dwong een ongunstige vrede te sluiten. Daarbij, zo schreef de historicus Appianus, stonden de Dalmatiërs 700 kinderen af aan de Romeinen. Die kinderen dienden als gijzelaars en waren dus een middel om een gebied onder controle te krijgen.’ Welke kinderen namen de Romeinen mee? ‘Appianus vertelt helaas niet wie de Dalmatische kinderen waren en wat er verder met hen gebeurde. Maar waarschijnlijk ging het bij dit soort gijzelaars om kinderen uit voorname gezinnen, wier ouders moesten gehoorzamen aan afspraken met de Romeinen. Mogelijk gebeurde iets dergelijks met Arminius, in Duitsland bekend als Hermann. Hij was de zoon van een leider van de Germaanse Cherusken, en het lijkt erop dat hij een Romeinse opvoeding heeft gekregen. Daardoor sprak hij goed Latijn en maakte hij carrière in het Romeinse leger. Alleen keerde Arminius zich uiteindelijk tegen de Romeinen. Dat was in 9 n.Chr., ook in de tijd van Augustus. Die had plannen om heel Germanië onder Romeinse heerschappij te brengen en Arminius was er daarom op veldtocht, als Romeins militair. Maar hij legde contact met de Germanen en maakte afspraken met hen om de Romeinen in een hinderlaag te laten lopen. Dat gebeurde, en zo brachten de Germanen de Romeinen in de Slag bij het Teutoburgerwoud een grote nederlaag toe, waarbij 18.000 Romeinen omkwamen.’ Rusland presenteert de ‘adoptie’ van de Oekraïense kinderen als een barmhartige daad. Deden de Romeinen ook iets dergelijks? ‘Nee, in dat opzicht was de Romeinse tijd anders dan de onze. De nadruk lag meer op de openlijke vernedering van verslagen tegenstanders. Voor Romeinen was het namelijk heel belangrijk om eer te behalen in de strijd, en daarbij hoorde dat ze verslagen vijanden oneervol behandelden. Bijvoorbeeld tijdens triomftochten, waarin gevangenen, soms ook kinderen, gedwongen werden mee te lopen. Neem de triomftocht van generaal Titus Quinctius Flamininus, in 194 v.Chr. Hij had in Griekenland gevochten en had daar de Macedoniërs een nederlaag toegebracht. Daarom mocht hij in triomf Rome binnentrekken. Bij die intocht liet hij wapens en schatten zien die hij had buitgemaakt, en edelen en gijzelaars die hij gevangen had genomen. En, zo schrijft historicus Livius, de zoon van de Macedonische koning werd ook getoond. Hij heette Demetrius en was nog een kind.’ ‘Om hen te vernederen dwongen de Romeinen kinderen mee te lopen in triomftochten’ Lang niet alle oorlogsgevangenen eindigden in een triomftocht. Wat gebeurde er met de rest? ‘Veel van hen eindigden als slaaf, want voor de Romeinen waren gevangenen een vorm van economische buit. Waarschijnlijk werd een groot deel van hen verkocht om als slaaf allerlei werk te doen: mannen, vrouwen en ook kinderen.’ - Geertje Dekkers Germaan draagt een kind over aan keizer Augustus. Romeinse munt uit het begin van de jaartelling. R
INGEN: BRIDGEMAN IMAGES; NIMH; GETTY IMAGES Saskia Stevens is gespecialiseerd in de geschiedenis en archeologie van de Romeinse tijd. Ze is verbonden aan de Universiteit Utrecht en leidt het NWA-project ‘Constructing the Limes’, over het leven rond de noordwestelijke grens van het Romeinse Rijk, en over de rol die de geschiedenis van die limes speelt in onze cultuur en onze ideeën over grenzen en naties. Wat gebeurde er met kinderen die in Romeinse handen vielen? ‘Ze werden onder andere meegenomen als gijzelaars. Dat gebeurde bijvoorbeeld in 33 v.Chr., toen de latere keizer Augustus de Dalmatiërs – die woonden in het huidige Kroatië – dwong een ongunstige vrede te sluiten. Daarbij, zo schreef de historicus Appianus, stonden de Dalmatiërs 700 kinderen af aan de Romeinen. Die kinderen dienden als gijzelaars en waren dus een middel om een gebied onder controle te krijgen.’ Welke kinderen namen de Romeinen mee? ‘Appianus vertelt helaas niet wie de Dalmatische kinderen waren en wat er verder met hen gebeurde. Maar waarschijnlijk ging het bij dit soort gijzelaars om kinderen uit voorname gezinnen, wier ouders moesten gehoorzamen aan afspraken met de Romeinen. Mogelijk gebeurde iets dergelijks met Arminius, in Duitsland bekend als Hermann. Hij was de zoon van een leider van de Germaanse Cherusken, en het lijkt erop dat hij een Romeinse opvoeding heeft gekregen. Daardoor sprak hij goed Latijn en maakte hij carrière in het Romeinse leger. Alleen keerde Arminius zich uiteindelijk tegen de Romeinen. Dat was in 9 n.Chr., ook in de tijd van Augustus. Die had plannen om heel Germanië onder Romeinse heerschappij te brengen en Arminius was er daarom op veldtocht, als Romeins militair. Maar hij legde contact met de Germanen en maakte afspraken met hen om de Romeinen in een hinderlaag te laten lopen. Dat gebeurde, en zo brachten de Germanen de Romeinen in de Slag bij het Teutoburgerwoud een grote nederlaag toe, waarbij 18.000 Romeinen omkwamen.’ Rusland presenteert de ‘adoptie’ van de Oekraïense kinderen als een barmhartige daad. Deden de Romeinen ook iets dergelijks? ‘Nee, in dat opzicht was de Romeinse tijd anders dan de onze. De nadruk lag meer op de openlijke vernedering van verslagen tegenstanders. Voor Romeinen was het namelijk heel belangrijk om eer te behalen in de strijd, en daarbij hoorde dat ze verslagen vijanden oneervol behandelden. Bijvoorbeeld tijdens triomftochten, waarin gevangenen, soms ook kinderen, gedwongen werden mee te lopen. Neem de triomftocht van generaal Titus Quinctius Flamininus, in 194 v.Chr. Hij had in Griekenland gevochten en had daar de Macedoniërs een nederlaag toegebracht. Daarom mocht hij in triomf Rome binnentrekken. Bij die intocht liet hij wapens en schatten zien die hij had buitgemaakt, en edelen en gijzelaars die hij gevangen had genomen. En, zo schrijft historicus Livius, de zoon van de Macedonische koning werd ook getoond. Hij heette Demetrius en was nog een kind.’ ‘Om hen te vernederen dwongen de Romeinen kinderen mee te lopen in triomftochten’ Lang niet alle oorlogsgevangenen eindigden in een triomftocht. Wat gebeurde er met de rest? ‘Veel van hen eindigden als slaaf, want voor de Romeinen waren gevangenen een vorm van economische buit. Waarschijnlijk werd een groot deel van hen verkocht om als slaaf allerlei werk te doen: mannen, vrouwen en ook kinderen.’ - Geertje Dekkers Germaan draagt een kind over aan keizer Augustus. Romeinse munt uit het begin van de jaartelling. R
Nieuws

Romeinen gijzelden kinderen

Rusland neemt kinderen mee uit Oekraïne en plaatst hen in Russische gezinnen. De Romeinen haalden ook al kinderen weg uit veroverde gebieden.

Lees meer
Gevecht tussen Romeinen en Galliërs.
Gevecht tussen Romeinen en Galliërs.
Artikel

Postumus: de slimme keizer van Gallië

In de derde eeuw stichtte de Romeinse bevelhebber Postumus een eigen keizerrijk in Gallië. Hij bleek een betere bestuurder dan zijn Romeinse rivalen.

Lees meer
‘Gladiatoren waren supersterren’
‘Gladiatoren waren supersterren’
Interview

‘Gladiatoren waren supersterren’

History Channel zendt een nieuwe docudrama over gladiatoren uit. Bettany Hughes legt uit dat het leven van een gladiator niet alleen maar ellendig was.

Lees meer