Niet Haïti, maar Panama was de eerste kolonie waar slaven zich succesvol vrijvochten van hun Europese overheersers. Dat concludeert de Amerikaanse historicus Robert Schwaller, die onderzoek deed naar een slavenopstand op Panama in de zestiende eeuw.
De Haïtiaanse Revolutie wordt vaak bestempeld als de eerste slavenopstand die eindigde in erkende onafhankelijkheid. Maar volgens Schwaller klopt dat niet. Op de Franse kolonie Saint-Domingue hadden generaal Toussaint Louverture en zijn opstandelingen in 1804 weliswaar de primeur dat zij als eerste slaven een onafhankelijke staat stichtten, maar twee eeuwen eerder hadden marrons op Panama al hun vrijheid afgedwongen tegen Spaanse kolonisten.
Meer lezen over slavernij? Schrijf u in voor onze gratis nieuwsbrief.
Spanje grijpt in
De eerste Afrikaanse slaven werden in 1513 door de Spaanse ontdekkingsreiziger Vasco Núñez de Balboa naar Panama vervoerd. Daar braken na tien jaar de eerste ongeregeldheden uit: slaven vluchtten in groten getale en verenigden zich in eigen gemeenschappen. Toen deze marrons Spaanse steden begonnen te plunderen en de wegen onveilig maakten, besloot de Spaanse kroon in te grijpen. Soldaten kregen de opdracht om de marrons terug te brengen naar hun eigenaren of simpelweg te vermoorden.
Dit artikel is exclusief voor abonnees
Dat bleek een stuk lastiger dan gedacht. Onder leiding van rebellenaanvoerder Don Luis Maçanbique verzetten de gevluchte slaven zich met hand en tand tegen de Spaanse troepen. Ze hielden bijna vijftig jaar stand en sloten zelfs bondgenootschappen met Europese landen die de Spanjaarden uit Panama wilden verdrijven.
Permanente vrijheid op Panama
Schwaller dook in de Spaanse archieven en vond daar brieven, koninklijke bevelschriften en juridische documenten die bevestigen dat de strijd niet verliep zoals de Spanjaarden hoopten. Maçanbique kon in 1579 vrede sluiten met de Spaanse kolonisten en kreeg de Spaanse rechter zover om de marrons hun permanente vrijheid te schenken. Ze mochten zich voortaan vrij door de Spaanse kolonies bewegen en kregen zelfs toestemming om de eerste twee vrije zwarte dorpen in Amerika te stichten.
Volgens Schwaller getuigt het verhaal over de slavenopstand in Panama van de veerkracht van slaven in de zestiende eeuw. Hij vertaalde de documenten die hij vond naar het Engels en verzamelde ze in een boek. Daarin schrijft hij dat de gebeurtenissen ‘nog eeuwenlang doorklonken in de levens van andere Afrikaanse slaven’. Of de vrijheidsstrijd in Panama daadwerkelijk invloed had op latere slavenopstanden in Europese kolonies, blijkt echter niet uit Schwallers onderzoek.