Home Oudheid als ambitie – Karel Enenkel en Koen Ottenheym

Oudheid als ambitie – Karel Enenkel en Koen Ottenheym

  • Gepubliceerd op: 23 augustus 2017
  • Laatste update 13 okt 2022
  • Auteur:
    Rob Hartmans
  • 2 minuten leestijd
Oudheid als ambitie – Karel Enenkel en Koen Ottenheym

Individuen of collectieven gebruiken de geschiedenis graag om aanspraken te versterken en hun eigen standpunt een zweem van respectabiliteit te verlenen. Zie bijvoorbeeld het debat over de Europese Unie. Voorstanders wijzen erop dat de Europese samenwerking na 1945 een einde heeft gemaakt aan de catastrofale oorlogen op het continent, terwijl tegenstanders graag tal van hooggeplaatste nazi’s citeren die ook fel vóór een verenigd Europa waren. In hun fraai geïllustreerde boek Oudheid als ambitie laten Karel Enenkel en Koen Ottenheym zien dat dit in de vroegmoderne tijd niet anders was.

Vorsten, volken, steden en lokale machthebbers gebruikten in de jaren 1400-1700 het verleden om hun eigen positie te legitimeren. Terwijl het woord ‘nieuw’ tegenwoordig een aanbeveling is, werd het toen gezien als iets wat onbetrouwbaar was – het nieuwe moest zich immers nog bewijzen. Veel meer respect genoot iets wat antiquum (‘zeer oud’) was. Dat dit vooral in deze periode zo belangrijk was, kwam doordat de politieke landkaart voortdurend veranderde, zodat er grote behoefte was aan legitimatie van de macht.

In het eerste deel van hun boek beschrijven de auteurs hoe overal in Europa geprobeerd werd door middel van ‘geschiedschrijving’, stambomen en archeologische vondsten de eigen oorsprong zo oud en dus zo respectabel mogelijk te maken. Hierna gaan ze uitgebreid in op de Lage Landen, waar bijvoorbeeld verschillende Hollandse steden streden om de meeste anciënniteit. Dordrecht had weliswaar de oudste stadsrechten, en mocht daarom in de Staten als eerste stad het woord voeren, maar Haarlem en Leiden zetten allerlei propagandistische middelen in om deze claim te ondergraven. Ook de snel rijk geworden Amsterdamse kooplieden bewezen graag dat ze niet ‘van de straat’ waren. Zo kocht regent Volcker Overlander begin zeventiende eeuw de heerlijkheid Ilpendam, waar hij een gloednieuw ‘middeleeuws’ kasteel liet bouwen.

De archeologische wetenschap stond nog in de kinderschoenen, zodat middeleeuwse bouwwerken vaak moeiteloos werden geïnterpreteerd als Romeinse oudheden, en op basis van een passage in de Germania van Tacitus werden de hunebedden in Drenthe gezien als restanten van ‘de zuilen van Hercules’. De raadselachtige bouwwerken waren in de zeventiende eeuw het onderwerp van felle polemieken, waarbij sommige auteurs met droge ogen beweerden dat ze door reuzen waren gebouwd.
 
Rob Hartmans is historicus, journalist en vertaler.

Oudheid als ambitie. De zoektocht naar een passend verleden 1400-1700
Karel Enenkel en Koen Ottenheym 349 p. Vantilt, € 29,95

 

Dit artikel is exclusief voor abonnees

Begrijp het heden, begin bij het verleden: met HN Actueel leest u historische achtergronden bij het nieuws van vandaag. Nu de eerste maand voor maar 1,99.

Dit artikel is gepubliceerd in Historisch Nieuwsblad 9 - 2017

Nieuwste berichten

Glas-in-loodraam in de kathedraal van Chartres
Glas-in-loodraam in de kathedraal van Chartres
Interview

Middeleeuwse kunst moest mooi én stevig zijn

Middeleeuwse kunst moest lang meegaan. Kunsthistoricus Jan van Daal ontdekte dat kunstenaars en opdrachtgevers contracten sloten over de duurzaamheid van kunstwerken.  ‘Kerken of gilden die in de Middeleeuwen een groot kunstwerk zoals een groot glas-in-loodwerk wilden laten maken, dachten na over hoelang dat mee moest gaan,’ vertelt Van Daal, schrijver van het proefschrift On Durable...

Lees meer
Woodrow Wilson en Edith Wilson
Woodrow Wilson en Edith Wilson
Artikel

Schandaal rond Bidens gezondheid: hij is niet de eerste president die zijn ziekte verzweeg

Uit een nieuw boek blijkt dat Joe Bidens gezondheidsproblemen tijdens zijn presidentschap erger waren dan gedacht. In 1919 probeerde president Woodrow Wilson zijn ziekte ook zoveel mogelijk uit de publiciteit te houden. Zijn vrouw Edith Wilson hield hem uit de wind en nam allerlei taken van hem over. In het boek Original Sin schrijven journalisten dat...

Lees meer
Hans Wiegel noemde Winston Churchill zijn historische held: ‘Hij wist te inspireren’
Hans Wiegel noemde Winston Churchill zijn historische held: ‘Hij wist te inspireren’
Interview

Hans Wiegel noemde Winston Churchill zijn historische held: ‘Hij wist te inspireren’

Oud-VVD-leider en oud-vicepremier Hans Wiegel roemde in 2017 de Britse staatsman Winston Churchill om zijn moreel leiderschap tijdens de Tweede Wereldoorlog. ‘Hij was van doorslaggevende betekenis.’ Wanneer hoorde u voor het eerst van Winston Churchill?‘Ik zal een jaar of twaalf zijn geweest, ik meen dat dit op school was.’ Maakte hij meteen indruk op u?‘Ik...

Lees meer
De olifant van Karel de Grote
De olifant van Karel de Grote
Artikel

Trump krijgt een vliegtuig cadeau, Karel de Grote kreeg iets veel opvallenders

Een Qatarees cadeau leidt tot ophef in de VS: het emiraat wil president Donald Trump een vliegtuig ter waarde van 400 miljoen dollar schenken. Diplomatieke giften zijn al sinds de Oudheid een belangrijk onderdeel van internationale betrekkingen. Zo kregen heersers vroeger olifanten, relikwieën en koffieplantjes cadeau. President Trump vindt de controverse rond het cadeau uit...

Lees meer