Net als in 2010, 2014 en 2018 behaalde de Fidesz-partij van premier Viktor Orbán bij de Hongaarse verkiezingen van april 2022 een grote overwinning. Orbán heeft de touwtjes stevig in handen. Zijn ‘illiberale staat’ vertoont grote gelijkenis met de ‘geleide democratie’ die Hongarije tussen 1920 en 1944 onder regent Miklós Horthy was.
De rest van Europa is het alweer vergeten, maar in Hongarije is het na de Eerste Wereldoorlog gesloten Verdrag van Trianon nog springlevend. Nog steeds treuren Hongaren om het grondgebied dat ze in 1920 moesten afstaan aan hun buurlanden. Overal in Hongarije, op posters, T-shirts en ansichtkaarten, kom je afbeeldingen van ‘Groot-Hongarije’ tegen.
Meer historische context bij het nieuws? Schrijf u in voor onze gratis nieuwsbrief.
Een politicus die dit ideaal een stukje dichterbij weet te brengen, kan rekenen op grote populariteit. Ook premier Viktor Orbán speelt daar slim op in, onder meer door stemrecht te gunnen aan de 2,5 miljoen Hongaren die door ‘de schande van Trianon’ in de buurlanden wonen. Op hun stem kan hij in elk geval rekenen. Voor regent Miklós Horthy, die tussen 1920 en 1944 regeerde over het Koninkrijk Hongarije, moest alles wijken om dat verdrag ongedaan te maken. Een portret in vijf delen.
Dit artikel is exclusief voor abonnees
Admiraal zonder vloot
Miklós Horthy werd in 1868 geboren in een familie van kleinere Hongaarse grootgrondbezitters. Een jaar voor zijn geboorte was een vurige wens van de conservatieve Hongaarse elite verhoord door de Habsburgers: met de Ausgleich werd de dubbelmonarchie Oostenrijk-Hongarije gevormd, een losse federatie van het keizerrijk Oostenrijk en het koninkrijk Hongarije. De Oostenrijkse keizer Frans Jozef was ook koning van Hongarije. Buitenlandse politiek en de krijgsmacht waren federale materie. Gemeenschappelijke instituten kregen het predikaat Kaiserlich und königlich of k.u.k. mee.
Tekst loopt door onder afbeelding.
Op 17 november 1918 staat een juichende massa voor het parlement in Boedapest: Hongarije heeft zich onafhankelijk van Oostenrijk verklaard.
Horthy maakte de Oostenrijks-Hongaarse dubbelmonarchie van begin tot einde mee. De eerste vijftig jaren van zijn leven brachten hem van het bescheiden Kasteel Horthy in het landelijke Kenderes naar het uitbundige keizerlijke Paleis Schönbrunn in het mondaine Wenen. Dankzij de goede connecties van zijn vader, die de Ausgleich een warm hart toedroeg, maakte Miklós Horthy carrière in de k.u.k.-marine. In 1909 schopte hij het tot adjudant van Frans Jozef.
Horthy verkeerde in de hoogste kringen van de dubbelmonarchie, maar in 1914 kwam er met het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog een einde aan het gelukkige leventje van Horthy aan het keizerlijk hof. Gedurende de oorlog kon de Oostenrijks-Hongaarse marine maar weinig uitrichten, omdat de Entente met succes de Straat van Otranto blokkeerde – en alleen via deze zeestraat tussen Italië en Albanië kon de marine uitvaren. Hoewel een poging van Horthy om de blokkade te doorbreken mislukte, werd hij gevierd als ‘de Held van Otranto’ omdat er achttien vijandelijke schepen tot zinken waren gebracht. Het leverde hem een benoeming tot opperbevelhebber van de vloot op.

In 1919 roepen de sociaal-democraten en communisten onder Béla de Hongaarse Radenrepubliek uit.
Horthy de verlosser
Als wraak voor de ‘rode terreur’ zaaien officieren ‘witte terreur’
Tot afgrijzen van de aartsconservatieve Horthy namen de communisten en sociaal-democraten de macht over. In maart 1919 riepen zij onder aanvoering van Béla Kun de Hongaarse Radenrepubliek uit. Alles van enige waarde werd genationaliseerd: niet alleen winkels, bedrijven en grondbezit, maar ook juwelen, paarden en postzegelverzamelingen. Privébezit was voortaan taboe, net als religie. Vooral op het platteland was de weerstand van gelovige boeren tegen de atheïstische communisten uit Boedapest groot. De communisten grepen naar terreur: bendes van ‘Lenin-jongens’ terroriseerden tegenstanders van het regime. Dat bezweek na 133 dagen toen het Roemeense leger Boedapest veroverde.
Admiraal Horthy was niet de enige die dit allemaal met lede ogen aanzag. Conservatieve Hongaarse aristocraten en rechts-radicale militairen uit het k.u.k.-leger vormden een ‘christelijk-nationale’ tegenregering die streefde naar het herstel van het Koninkrijk Hongarije. Horthy was als een van de weinige Hongaarse oorlogshelden het ideale boegbeeld. Hij werd gevraagd als opperbevelhebber van het nieuwe Nationale Leger.

Horthy aan het roer.
De eerste taak? Orde scheppen in de chaos. Dat ging met harde hand. Als wraak voor de ‘rode terreur’ zaaiden zogeheten speciale officiersdetachementen ‘witte terreur’. Aangezien er relatief veel Joodse communisten waren, kreeg de witte terreur ook een sterk antisemitisch karakter. Volgens schattingen vonden tussen 2000 en 5000 mensen de dood, terwijl de communisten bijna 600 doden op hun geweten hadden.
Nadat het Nationale Leger toestemming had gekregen van de Entente om op een regenachtige zondag Boedapest binnen te trekken, ging Horthy in zijn admiraalsuniform op een wit paard voorop. Zijn imago als verlosser werd zorgvuldig gecultiveerd. Posters met zijn portret of van hem met twee handen aan een scheepsroer met het woord ‘Horthy’ eronder waren alomtegenwoordig.
Horthy de sterke man

Na het vertrek van de Roemeense bezettingstroepen in 1919 presenteert Horthy zich als leider.
Van de 10 miljoen Hongaren leven er 3 miljoen buiten de grenzen
De schande van Trianon
Benito Mussolini en Adolf Hitler spraken openlijk hun steun uit voor herziening van het Verdrag van Trianon.

Horthy zocht tijdens zijn hele regentschap naar mogelijkheden om het verdrag goedschiks of kwaadschiks ongedaan te maken. Uit vrees voor Hongaars revanchisme vormden Tsjecho-Slowakije, Roemenië en Joegoslavië een bondgenootschap dat bekend zou komen te staan als de Kleine Entente. De ‘grote’ Entente bleef doof voor verzoeken van Horthy.
Benito Mussolini en Adolf Hitler spraken wel openlijk hun steun uit voor herziening van het Verdrag van Trianon. Op lucratieve handelsverdragen volgden vriendschapsverdragen. Uiteindelijk lieten Duitsland en Italië vanaf 1938 ook de Hongaarse wens in vervulling gaan.
In twee zogeheten Scheidsrechterlijke Uitspraken wezen zij Zuid-Slowakije en het Roemeense Noord-Transsylvanië toe aan Hongarije. En in 1941 bezette het Hongaarse leger in het kielzog van de Duitse Wehrmacht een deel van Joegoslavië. Het Koninkrijk Hongarije groeide tot 172.000 km2 en Horthy’s populariteit als ‘gebiedsuitbreider’ was op zijn hoogtepunt. Als overtuigd anticommunist stemde hij in met het verzoek van Hitler om Hongaarse deelname aan Operatie Barbarossa: de invasie van de Sovjet-Unie.
Horthy met het fascisme

In 1938 brengt Horthy (links) een bezoek aan Duitsland. Adolf Hitler heeft begrip voor de territoriale claims van Hongarije. In 1941 krijgt het land er grote gebieden bij. Maar na de Tweede Wereldoorlog moet Hongarije die toch weer afstaan.
Toen die wegviel door de Grote Depressie kwam Hongarije in zwaar weer terecht. Om de crisis te lijf te gaan was Horthy bereid tot een ruk naar rechts. In 1932 moest Bethlen als premier plaatsmaken voor de rechts-radicale en fel antisemitische militair Gyula Gömbös. Hoewel die overleed voordat hij zijn op fascistische leest geschoeide hervormingsprogramma kon uitvoeren, was de geest wel uit de fles. In de laatste jaren voor de Tweede Wereldoorlog kozen zijn opvolgers als premier voor een populistische koers. De Joodse gemeenschap kreeg de schuld van de economische problemen. Hongarije kroop ook politiek-maatschappelijk steeds dichter naar nazi-Duitsland toe.
Horthy liet het als regent allemaal gebeuren. Maar terwijl hij in 1919 de witte terreur nog had beschreven als een noodzakelijke ‘stalen bezem’ en de eerste Europese antisemitische wetgeving in het interbellum had ondertekend, deinsde hij naarmate de krijgskansen keerden terug voor de eisen die Hitler stelde aan zijn bondgenoot. Horthy weigerde samen te werken met de fascistische Hongaarse Pijlkruisers en traineerde deportaties van Joden in Hongarije. Na de nederlaag bij Stalingrad smeekte hij Hitler om het Hongaarse leger te mogen terugtrekken.

Een postzegel ter herdenking van Miklós Horthy.
In 1944 had Hitler genoeg van zijn wispelturige bondgenoot. Hongarije werd onder direct Duits bestuur geplaatst. In amper twee maanden werden 437.402 Joden afgevoerd naar Auschwitz. Horthy mocht in eerste instantie aanblijven als regent, maar toen hij de deportaties na lang dralen liet stoppen en in het geheim onderhandelde over een wapenstilstand, werd hij gedwongen om af te treden. De Pijlkruisers vochten aan Duitse zijde door tot het bittere eind. Hongarije behoorde opnieuw tot de verliezers: de grenzen van Trianon werden na de Tweede Wereldoorlog in ere hersteld.
Ivo van de Wijdeven is historicus en politiek analist.
Meer weten:
Miklós Horthy. Ungarn 1918-1944 (2006) van Thomas Sakmyster.
Hungary in the Age of the Two World Wars (2007) van Mária Ormos.
De spoken van Visegrád – De onbekende geschiedenis van Polen, Hongarije, Tsjechië en Slowakije (2018) van Ivo van de Wijdeven.