Home ‘Massamoordenaars zijn vaak charmante mensen’

‘Massamoordenaars zijn vaak charmante mensen’

  • Gepubliceerd op: 25 augustus 2016
  • Laatste update 25 mei 2023
  • Auteur:
    Mirjam Janssen
  • 5 minuten leestijd
‘Massamoordenaars zijn vaak charmante mensen’

‘De communistische partij in China wil geen studies meer over de Culturele Revolutie. Ze wil niet dat het verleden wordt bezoedeld,’ vertelt sinoloog Frank Dikötter. Hij deed jarenlang archiefonderzoek in China naar de wandaden van Mao Zedong, maar tegenwoordig krijgt hij daar de kans niet meer toe.

Onlangs verscheen het derde deel van Frank Dikötters trilogie over het naoorlogse China, De Culturele Revolutie. Eerder maakte hij naam met Mao’s grote hongersnood (2010). Sinoloog Dikötter (1961) is van Nederlandse origine, maar groeide op in Zwitserland. Hij is hoogleraar in Hongkong en Londen.

Al jaren probeert hij het grillige karakter van ‘Grote Roerganger’ Mao Zedong te doorgronden. ‘Als iedere dictator was Mao erop uit de macht te veroveren en te behouden, tegen elke prijs,’ zegt Dikötter. ‘Hij had een groot talent voor achterkamertjespolitiek, geen enkel respect voor mensenlevens en was volstrekt megalomaan. Toch wist hij een soort mystiek om zich heen te creëren, hij poseerde als een halfgod. Er zijn nog steeds mensen onder de indruk van hem – zelfs zijn slachtoffers. Ook iemand als Henry Kissinger, de Amerikaanse minister van Buitenlandse Zaken, beschreef hem als de oriëntaalse koning-filosoof. Net als Hitler en Stalin wist Mao anderen te manipuleren. Massamoordenaars zijn vaak charmante mensen.’
 

Grote tegenvaller

In De Culturele Revolutie laat Dikötter zien hoe in China vijftig jaar geleden een razernij van geweld losbrak. Het begon ermee dat communistenleider Mao grote bewondering had voor zijn Russische tegenhanger Jozef Stalin. ‘Hij zag hoe Stalin het achterlijke Russische land wist om te vormen tot een wereldmacht en er een industriële mogendheid van maakte. Een grote tegenvaller voor hem was de destalinisatie: de nieuwe Sovjet-leider Nikita Chroesjtsjov veroordeelde Stalins daden en de cultus rond zijn persoon. Daardoor realiseerde Mao zich dat ook zijn nalatenschap eraan kon gaan.’

Hij kon natuurlijk iedereen in de communistische partij die een gevaar voor hem vormde opsporen en elimineren, maar hij bedacht iets slimmers. Hij liet anderen het werk doen. ‘Mao wist uit eerdere ervaringen dat hij niet op de intellectuelen van China kon vertrouwen, die waren kritisch op hem. Daarom vestigde hij zijn hoop op de jeugd. Vanaf het begin van de jaren zestig had hij gezorgd voor socialistisch onderwijs, waarin jongeren werden doordrongen van de zegeningen van het socialisme. Ze werden geschoold in haat tegen klassenvijanden. Ze popelden om in actie te komen.’
 

‘Jongeren werden geschoold in haat tegen klassenvijanden’

In 1966 kondigde Mao de Culturele Revolutie aan waarin hij jongeren opzette tegen hun docenten en tegen intellectuelen. Verenigd in de Rode Gardes sloegen ze aan het plunderen, vernielen en moorden. ‘Toch gingen ze Mao niet ver genoeg. Na een paar maanden verordonneerde hij dat iedereen mocht zeggen wat hij wilde, alle klachten over de partij mochten worden geuit. Dat was jarenlang niet mogelijk geweest en mensen begonnen allerlei beschuldigingen te uiten. Zo zette hij het volk op tegen zijn vijanden in de partij. Het werd een chaos, waarin iedereen tegen iedereen begon te vechten.’
 

De hond van Mao

‘Maar nog was het niet genoeg. De revolutie moest gaande worden gehouden. Een van degenen die hem daarbij behulpzaam was, was zijn vrouw Jiang Qing. Een vreselijke mens, een psychopaat net als hij. Ze omschreef zichzelf later als “de hond van Mao, ik beet wie hij zei dat ik bijten moest”. Deze Madame Mao dook overal in het land op om te wijzen op klassenvijanden en aan te sporen tot geweld.’

Doordat Mao iedereen tegen elkaar had opgezet, lukte het niemand om hem tegen te houden. ‘Kenmerkend voor de Culturele Revolutie was dat niet duidelijk was wie elkaar steunde. De allianties verschoven steeds en iedereen stak elkaar een dolk in de rug. De beste manier om te overleven, was om mee te spelen.’
 

‘Mao zette zijn volk op tegen zijn vijanden in de partij’

‘Na een paar jaar realiseerden veel mensen zich dat de Culturele Revolutie de partij had beschadigd en begonnen ze weer eigen activiteiten te ondernemen, maar ondergronds. Ze bewezen lippendienst aan de partij, maar probeerden ondertussen hun eigen leven te leiden. Er ontstond een bloeiende zwarte economie. De partij had niet meer de macht om ertegen op te treden. Na Mao’s dood in 1976 gaf zijn opvolger Deng Xiaoping de Chinezen meer economische vrijheid, maar politieke vrijheid hebben ze nog steeds niet.’
 

Niet onafhankelijk

De Chinezen herinneren zich nog maar al te goed wat er is gebeurd tijdens de Culturele Revolutie, maar het is voor hen lastig erover te praten, zegt Dikötter. Er mag geen onderzoek meer naar worden gedaan. ‘Xi Jinping, de huidige president, wil niet dat het Chinese verleden wordt bezoedeld.’

Toen hij tien jaar geleden met zijn onderzoek begon, mocht Dikötter tal van Chinese archieven bekijken. Moeiteloos kreeg hij in provinciale archieven stapels documenten overhandigd. ‘Dat lukt nu niet meer. Het wordt steeds moeilijker onafhankelijk historisch onderzoek te verrichten.’
 

‘Allianties verschoven steeds en iedereen stak elkaar een dolk in de rug’

Mao’s grote hongernood is het enige werk van Dikötter dat in het Chinees is vertaald. Maar zijn boeken mogen niet in China worden uitgegeven, wat niet wil zeggen dat ze het land niet in komen. In Hong Kong zijn ze vrij verkrijgbaar.

Voor zijn volgende boek richt Dikötter zijn blik niet meer alleen op China. Dit keer wil hij schrijven over acht dictators. En één daarvan is natuurlijk Mao Zedong.

Dit artikel is exclusief voor abonnees

Begrijp het heden, begin bij het verleden: met HN Actueel leest u historische achtergronden bij het nieuws van vandaag. Nu de eerste maand voor maar 1,99.

Nieuwste berichten

Chemische wapens in de Oudheid: bekogelde Hannibal zijn vijand met giftige slangen?
Chemische wapens in de Oudheid: bekogelde Hannibal zijn vijand met giftige slangen?
Artikel

Chemische wapens in de Oudheid: bekogelde Hannibal zijn vijand met giftige slangen?

De Verenigde Staten leggen sancties op aan Sudan omdat het leger chemische wapens zou hebben gebruikt in de burgeroorlog in het land. Volgens The New York Times zette de Sudanese legerleider Burhan chloorgas in bij gevechten met de paramilitaire eenheid Rapid Support Forces (RSF). Tijdens de Eerste Wereldoorlog gebruikten Duitse soldaten al chloorgas bij Ieper,...

Lees meer
Britse soldaten van de Light Brigade worden afgeslacht door de Russen op 25 oktober 1854. Geschilderd door Richard Caton Woodville, 1897.
Britse soldaten van de Light Brigade worden afgeslacht door de Russen op 25 oktober 1854. Geschilderd door Richard Caton Woodville, 1897.
Interview

’Voor Poetin heeft de claim op de Krim iets spiritueels, net als voor Catharina de Grote’

Tijdens de collegedag Het Russische imperium op 26 juni vertelt historicus Ivo van de Wijdeven over de geschiedenis van de Krim. Hij geeft voorproefje van wat hij die dag gaat vertellen: ‘De Krim is de mythische geboortegrond voor zowel de Oekraïners als de Russen.’ ‘De Krim is al eeuwenlang een twistpunt en daardoor de ideale...

Lees meer
Glas-in-loodraam in de kathedraal van Chartres
Glas-in-loodraam in de kathedraal van Chartres
Interview

Middeleeuwse kunst moest mooi én stevig zijn

Middeleeuwse kunst moest lang meegaan. Kunsthistoricus Jan van Daal ontdekte dat kunstenaars en opdrachtgevers contracten sloten over de duurzaamheid van kunstwerken.  ‘Kerken of gilden die in de Middeleeuwen een groot kunstwerk zoals een groot glas-in-loodwerk wilden laten maken, dachten na over hoelang dat mee moest gaan,’ vertelt Van Daal, schrijver van het proefschrift On Durable...

Lees meer
Woodrow Wilson en Edith Wilson
Woodrow Wilson en Edith Wilson
Artikel

Schandaal rond Bidens gezondheid: hij is niet de eerste president die zijn ziekte verzweeg

Uit een nieuw boek blijkt dat Joe Bidens gezondheidsproblemen tijdens zijn presidentschap erger waren dan gedacht. In 1919 probeerde president Woodrow Wilson zijn ziekte ook zoveel mogelijk uit de publiciteit te houden. Zijn vrouw Edith Wilson hield hem uit de wind en nam allerlei taken van hem over. In het boek Original Sin schrijven journalisten dat...

Lees meer