‘Man, vrouw, wit en zwart gingen samen naar de kroeg’

Lang voordat de eerste kroegen en bierbrouwers verschenen, werden er al wilde dieren dronken van gefermenteerd fruit. En millennia later gingen de Romeinen naarstig op zoek naar trucjes tegen een kater. In Zestig miljoen jaar borrelen beschrijft schrijver Jeroen Derks de geschiedenis van alcoholgebruik. ‘In Mesopotamië kreeg een kroegbaas de doodstraf als zijn klanten te veel dronken.’

Wanneer werd alcohol voor het eerst genuttigd?

‘Daarvoor moeten we 66 miljoen jaar terug naar het Krijt, het moment dat de dinosauriërs een meteoor op hun kop kregen en plaatsmaakten voor zoogdieren. Uit dat tijdperk is het eerste fossiele bewijs van druiven gevonden. Het is aannemelijk dat kleine zoogdieren als boomspitsmuizen voor het eerst dronken werden door gefermenteerde druiven te eten.

Rond het einde van de laatste IJstijd, bijna 12.000 jaar geleden, begonnen mensen alcohol te drinken. Bij opgravingen bij Göbekli Tepe, ’s werelds oudste tempelcomplex, zijn vaten gevonden met daarin een stofje dat ontstaat als je water met graan mengt. Het is nog niet bewezen dat daar echt alcohol werd gebrouwen, maar het is wel aannemelijk, omdat alcohol brouwen makkelijker was dan brood maken.’

Welke rol speelde alcohol in vroege samenlevingen?

‘Het was een sociaal smeermiddel. Mensen werden er vrolijker van; ze gingen zingen en dansen. Sjamanen duidden wat mensen voelden als ze alcohol hadden gebruikt, dus er zat ook een spiritueel element in. Maar er zaten in die tijd ook al negatieve kanten aan alcoholgebruik. In de Mesopotamische Codex Hammurabi uit 1780 v.Chr., een van de oudste wetboeken ter wereld, stond dat een kroegbaas de doodstraf kreeg als zijn klanten te veel dronken.’

Verschilde het vroegere bier van het huidige?

‘In de tijd van de Codex Hammurabi dronk men alcohol eerder in de vorm van een pap dan van een drankje. Toen het eenmaal in drankvorm werd genuttigd, zoals wijn in de Romeinse tijd, was het veel minder sterk dan tegenwoordig. Mensen dronken alcohol soms ook omdat er weinig schoon water of melk beschikbaar was. Daarbij was bier ook voedzamer dan water, en kon je dus beter bier drinken dan water.’

Hadden de eerste drinkers ook al last van katers?

‘Die kwamen zeker voor. Je had net als nu twee soorten katers: een hoofdpijnkater door uitdroging en een misselijkheidskater door het drinken van slecht gebrouwen bier of wijn. Vroeger hadden ze waarschijnlijk vooral last van de misselijkheidskater. De oude Grieken en Romeinen dachten dat het eten van kool die katers tegenging, en de Egyptenaren kozen voor water met honing. In de Middeleeuwen dronken ze kruidenmengsels in de hoop zich beter te gaan voelen.’

Sommige landen hebben geprobeerd het alcoholgebruik af te remmen. Waren die droogleggingen succesvol?

‘In sommige opzichten wel: in Amerikaanse saloons waren vrouwen niet welkom. Maar tijdens de Drooglegging gingen man, vrouw, wit en zwart voor het eerst samen naar de illegale kroeg. Drank bracht mensen samen. Er werd tijdens het verbod zelfs meer gedronken dan ooit. Rusland heeft begin twintigste eeuw ook een drooglegging gekend, en daar gebeurde grotendeels hetzelfde. De Russische staatskas verloor 30 procent aan inkomsten doordat alcohol nu illegaal werd gestookt.’

Bent u door uw onderzoek zelf anders naar alcohol gaan kijken?

‘Ik ben me bewuster geworden van de problematische gevolgen van alcoholgebruik, en drink daarom niet meer alleen. Dat deed ik vroeger wel, omdat ik uit een Bourgondische familie kom. Nu drink ik alleen nog maar in sociaal verband, bij een whiskyclub bijvoorbeeld.’