Dat de Vikingen geen hoorntjes op hun helmen hadden, of dat daar in ieder geval geen direct bewijs voor bestaat, hoef ik u vast niet te vertellen. Maar voor veel mensen blijft het een verrassing als ik ze daarvan op de hoogte breng tijdens mijn dagelijkse jacht door de donkere bossen van sociale media, op zoek naar nepgeschiedenis.
Toch lijkt de waarheid langzaam de oude mythe te verdringen. Op scholen leren kinderen al hoe Vikingen er echt uitzagen en in populaire televisieseries en films zijn de hoorns zelden nog te zien. Helaas zien de Noormannen er tegenwoordig wel vaak uit alsof ze een leerfetisj en wilde opgeschoren kapsels hebben, onder de tatoeages zitten en lid zijn van motorbendes. Ook dat klopt niet helemaal, maar goed, één mythe tegelijk.
Meer columns lezen? Schrijf u in voor onze gratis nieuwsbrief.
De strijd tegen de hoorntjes ging de goede kant op. En toen was daar opeens Le Monde. De beroemde en over het algemeen gerespecteerde en vertrouwde Franse krant kwam met de speciale uitgave Les secrets de la Mythologie, die door heel Frankrijk in boekwinkels te vinden is.
Op de voorkant van het boekje over de Noorse goden staart een fantasie-Viking ons aan. Hij lijkt recht uit de History Channel-serie The Vikings gelopen. Zijn kleding is een bizarre combinatie van bont, leer en kettingen. En op zijn hoofd, u raadt het al: een helm met hoorntjes.

Het is niet eens een goede nephelm; hij lijkt half gesmolten en de neusbeschermer is zo kort dat het de neus niet bereikt. Mooie neusbeschermer, Olav, hij beschermt maar net je voorhoofd.
Wie heeft deze belachelijke afbeelding gemaakt? Nou, eigenlijk niemand. Als we goed naar de hand kijken, blijkt deze zes vingers te hebben. Vaak is dit een aanwijzing dat we met AI te maken hebben. Om de een of andere reden hebben de computers die volgens sommigen straks de wereld zullen overnemen moeite met handen.
‘De neusbeschermer is zo kort dat het de neus niet eens bereikt’
Maar inderdaad, dit meesterwerk is in elkaar geplakt met behulp van kunstmatige intelligentie. Zelf heb ik AI ook wel eens gevraagd een Vikingafbeelding te creëren, en dat leverde altijd hoorntjes op. Daar kan de AI natuurlijk niets aan doen; de software jat al zijn kennis van mensen die niet beter weten, en het internet staat vol met cliché Noormannen.
Dat iemand de computer vraagt om onzinplaatjes in elkaar te flansen en deze dan verkoopt via websites vol stockfoto’s, is slim. De maker heeft duizenden AI-plaatjes te koop en dat is natuurlijk makkelijk geld verdienen. Maar hoe kan het dat een prestigieuze krant als Le Monde deze illustratie op de voorkant van een boek gebruikt?
‘Je zou verwachten dat een krant extra voorzichtig is met het gebruik van AI’
Je zou sowieso verwachten dat een krant extra voorzichtig is met het gebruik van AI. Behalve dat je het risico loopt dat je vreemde resultaten met te veel vingers publiceert, ben je ook bezig met het gebruiken van een nogal controversiële techniek die kunst “gebruikt” van echte mensen, zonder dat die daar erkenning of een cent voor krijgen.
Na een golf van kritiek liet Le Monde weten dat ze per ongeluk een AI-afbeelding hadden besteld en dat ze deze niet hadden gebruikt als ze dat hadden geweten. Dat is geruststellend, maar geen excuus voor het gebruik van zo’n onzinnige illustratie.
Les éd. Glénat ont été surprises d’apprendre l’utilisation de l’IA pour illustrer la couverture du hors-série « Les Secrets de la mythologie – Les Dieux nordiques » et ont demandé à leur partenaire Le Monde une explication à ce sujet. Le Monde a apporté les précisions suivantes :
— Editions Glénat (@GlenatBD) November 29, 2023
Hoe je het ook wendt of keert, de voorkant ziet er belachelijk uit, helemaal voor een boekje dat qua inhoud toch redelijk serieus lijkt te zijn. Het staat vol foto’s van historische objecten, stuk voor stuk beter geschikt voor de cover dan deze rare Sven met zijn helmpje van de Blokker. Wat is er mis met een foto van een echt Vikingzwaard of een mooie steen met runen erin?
Het irritantste is dat een groot publiek hiermee van een betrouwbare bron te horen krijgt dat Vikingen hoorntjes op hun helm hadden. Dat valt wel mee, denkt u misschien, maar het idee dat Vikingen er zo uitzagen, is al anderhalve eeuw oud en komt voor het grootste deel door één man. In de negentiende eeuw bedacht kostuumontwerper Carl Emil Doepler dat hoorntjes de Noormannen wel leuk zouden staan in Richard Wagners opera Der Ring des Nibelungen. Het gevolg is dat musea, historici en geschiedenisfanaten zoals ik 150 jaar later nog steeds bezig zijn om deze mythe keihard naar Valhalla te Götterdämmerungen.
Bedankt Le Monde.