Johannes Aleidis Ringers (1885-1965)

Hij legde de Afsluitdijk en de Noordersluis bij IJmuiden aan, en was verantwoordelijk voor de wederopbouw van Rotterdam en Middelburg. Toch weten nog maar weinig mensen wie Johannes Aleidis Ringers was. Tessel Pollmann ontrukt de ingenieur aan de vergetelheid.

Er zijn maar weinig mensen die in de twintigste eeuw zo’n stempel op het Nederlandse landschap hebben gedrukt als Johannes Aleidis Ringers (1885-1965). Behalve in de Afsluitdijk, de Noordersluis bij IJmuiden en de wederopbouw had hij bijvoorbeeld ook de hand in de Oostersluis bij Hansweert en het Amsterdam-Rijnkanaal. ‘Ringers was een innovatief denker,’ zo typeert zijn biografe Tessel Pollmann hem. ‘Hij was bijvoorbeeld de eerste die een betonnen sluisvloer maakte, roldeuren van groot formaat bouwde en een getijdencentrale ontwierp.’

Toch zijn het niet alleen deze technische hoogstandjes die de timmermanszoon historisch belangrijk maken, vindt Pollmann. Ringers heeft volgens haar in bestuurskundig opzicht ook veel betekend. Zo nam hij van 1930 tot 1935 als directeur-generaal de reorganisatie van Rijkswaterstaat op zich. Geen gemakkelijke klus, omdat hij de machtige waterstaatsadministrateur Piet Rosenwald en de koppige en drankzuchtige minister Paul Reymer op zijn pad vond.

In 1939 zette Ringers zich als vrijwilliger in voor het herstel van de verwaarloosde Waterlinie. Zo leerde hij opperbevelhebber Winkelman kennen. Na de capitulatie in mei 1940 vroeg die hem als regeringscommissaris voor de wederopbouw. Ringers stichtte het Commissariaat voor den Wederopbouw en de Bouwnijverheid, dat de basis werd voor het huidige ministerie van VROM. Onder zijn leiding werd een begin gemaakt met het herstel van onder meer Rotterdam, Middelburg en Rhenen vanuit een moderne visie op stedenbouw.

‘Hij is de grondlegger van de moderne volkshuisvesting,’ stelt Pollmann, die zelf zestien jaar op het ministerie van OC&W bij de toenmalige Rijksdienst voor de Monumentenzorg werkte. ‘Ringers was de eerste die planmatig over de inrichting van de infrastructuur nadacht vanuit een centrale, gezaghebbende overheid.’

Tijdens de oorlog werd Ringers’ bestuurskundig talent ook erkend. Dat hij als coördinator van de wederopbouw met de bezetter moest onderhandelen, vonden zijn tijdgenoten geen bezwaar. Pollmann: ‘Men beschouwde hem juist als een goed vaderlander, die zijn best deed om te voorkomen dat er epidemieën en onrust in het land zouden ontstaan.’ Ringers werd zelfs opgenomen in het illegale Nationaal Comité, dat de bevrijding van Nederland voorbereidde. Dat benoemde hem tot tijdelijk bevelhebber van Nederland voor het geval dat Nederland bevrijd zou zijn en de regering nog niet uit Londen teruggekomen was.

Zover kwam het niet: op 1 april 1943 werd Ringers in het kader van het Englandspiel gearresteerd. Via Scheveningen, Vught en Sint-Michielsgestel belandde hij uiteindelijk in Sachsenhausen. Tegen het einde van de oorlog wist hij daar ternauwernood de beruchte dodenmars terug naar Nederland te overleven. De uitgeputte Ringers was nog maar net thuis of hij werd al minister gemaakt van het nieuwe ministerie voor Openbare Werken en Wederopbouw. Die post zou hij niet lang bezetten. Eind 1946 trad hij af, mede omdat hij zich niet kon verenigen met het Indië-beleid.

Pollmann kon maar moeilijk een beeld van de persoon Ringers krijgen: hij schreef niet veel over persoonlijke zaken. ‘Maar uit de gesprekken die ik met zijn kinderen, kennissen en hun kinderen heb gevoerd, blijkt dat het een intelligente, innemende, doortastende, maatschappelijk betrokken en zeer bescheiden man was,’ zegt de voormalig Vrij Nederland-journaliste. Daarnaast was Ringers een enorm harde werker. Tijdens de oorlog – de enige tijd waarin zijn correspondentie een persoonlijk tintje had – kreeg hij er spijt van dat hij daardoor zijn vrouw had verwaarloosd. Hij schreef haar: ‘Op de zondagen was ik altijd dood en dood op. Als ik terugkom, moet dat veranderen. Dan kan men meer aan elkaar hebben.’

Pollmann schreef haar boek over Ringers in opdracht van de Rijksdienst voor de Monumentenzorg, die meer onderzoek naar de wederopbouw wilde. Zestig jaar na dato komt een deel van de wederopbouw wellicht ook in aanmerking voor een monumentenstatus geworden. Dat de man die tijdgenoten betitelden als ‘vader van de wederopbouw’ inmiddels zo goed als vergeten is, overkomt volgens Pollmann wel meer invloedrijke personen. ‘Wie weet nu nog wie de oprichter van Unilever was? En over zestig jaar weet ook niemand meer dat Elco Brinkman nu de meest invloedrijke lobbyist is.’

_{Afbeelding: De aanleg van de Afsluitdijk}