Jeroen Bosch was niet alleen schilder

Nauwkeurig archiefonderzoek levert een schat aan nieuwe informatie op over leven en werk van Jheronimus Bosch. In zijn werkplaats werd niet alleen geschilderd. 

Kunsthistorica Loes Scholten doet al jarenlang onderzoek naar de wereldberoemde schilder uit ’s-Hertogenbosch, die leefde van circa 1450 tot 1516. Ze is projectleider van BoschDoc, een databank met bijna duizend documenten over Bosch die sinds 2016 online staat. Dit materiaal is zo rijk dat Scholten er een onderzoek aan heeft kunnen wijden, waarop ze begin oktober promoveert. 

Met name de rekeningen van de Lieve-Vrouwe-broederschap bevatten bruikbare gegevens, vertelt Scholten. ‘Juist in de tijd dat Bosch schilderde, richtten zij een nieuwe kapel in de Sint-Janskerk in. Daarvoor bestelden ze veel kunst.’ Haar onderzoek toont aan dat in de werkplaats van Bosch meer is gemaakt dan alleen schilderijen. Ook ramen voor de kapel, een lichtkroon en borduurwerk kwamen er vandaan, zo is te lezen in haar binnenkort te verschijnen boek Jheronimus Bosch en de Lieve-Vrouwe-broederschapskapel. 

Daarnaast kon Scholten met documenten achterhalen welke andere schildersateliers er in de stad waren. ‘Je krijgt een veel completer beeld van de ambachtspraktijk. Het is bekend dat schilderen in de Middeleeuwen een ambacht was, iets wat je samen deed. Door mijn onderzoek ontstaat er veel meer ruimte om te praten over die samenwerkingsverbanden tussen schilders of werkplaatsen. De opties worden nu concreter.’ 

Onder kunsthistorici is het nog een open vraag of Bosch wel een eigen atelier bezat. ‘Sommige onderzoekers denken dat hij vanuit het atelier van zijn familie werkte. Maar ik denk op grond van mijn onderzoek echt dat Bosch zijn eigen atelier had,’ zegt Scholten. Ze legt daarvoor informatie uit de familiegeschiedenis, belastingaanslagen en schilderijen naast elkaar. ‘Dat is denk ik de grootste winst van mijn onderzoek: dat je door naar een brede waaier aan bronnen te kijken nieuwe inzichten over Bosch op het spoor komt.’