Soldaat van Oranje – De Musical, over de Nederlandse verzetsstrijder Erik Hazelhoff Roelfzema, trekt al bijna tien jaar volle zalen in de TheaterHangaar in Katwijk. We spraken producent Fred Boot over het historisch belang van het verhaal, toekomstige theaterstukken over de Nederlandse geschiedenis en de educatieve waarde van historische musicals. ‘Een verhaal of geschiedenisboek zijn letters op papier, wij kleuren als het ware de plaatjes in.’
U krijgt de vraag vast vaker, maar wat maakt de voorstelling zo succesvol?
‘Het blijft ontzettend moeilijk om daar een helder en eenduidig antwoord op te geven. Het is een combinatie van factoren die begint bij de inhoud van het historisch verhaal: een verhaal over de Tweede Wereldoorlog, dat voor onze ouders en grootouders echt nog niet zo lang geleden is. Het is een onderwerp dat ons verbindt en waarbij eenieder zijn eigen herinnering en geschiedenis heeft.’
Meer lezen over de Tweede Wereldoorlog? Schrijf u in voor onze gratis nieuwsbrief.
Dus het historische aspect bepaalt grotendeels de aantrekkingskracht?
‘Het belangrijkste bewijs daarvan is dat 35% van onze bezoekers herhalingsbezoekers zijn. Het grootste deel van hen komt terug met familieleden; grootouders nemen hun kleinkinderen mee, en nog vaker gebeurt het andersom, dat kinderen hun ouders of grootouders meenemen. Na afloop vragen kinderen: ‘hoe zat dat eigenlijk bij ons?’. Die vraag krijgt een andere lading wanneer je net de voorstelling hebt gezien, dan wanneer je thuis aan de keukentafel zit. Op deze manier wordt het delen van deze verhalen en herinneringen actiever. Een verhaal of geschiedenisboek zijn letters op papier, wij kleuren als het ware de plaatjes in.
Dit artikel is exclusief voor abonnees
Daarmee komen we dichtbij de missie die we bij het maken van de musical voor ogen hadden. We willen de herinnering aan de oorlog niet alleen op macroniveau levend houden, we willen juist dat mensen hun persoonlijke verhalen door blijven vertellen. Een van de redenen dat ik de voorstelling wilde maken was dat ik zelf kinderen kreeg en dacht: hoe ga ik mijn kinderen straks over de gebeurtenissen in de Tweede Wereldoorlog vertellen? Hoe geef ik mijn generatie een aanleiding om met onze kinderen te praten over wat er in de oorlog gebeurd is en wat onze ouders en grootouders hebben meegemaakt? Ik geloof dat het belangrijk is om die persoonlijke familieverhalen door te vertellen, want ze hebben gezinnen en karakters gevormd. Om jezelf beter te begrijpen is het goed om je eigen geschiedenis te kennen.’
Wat is de educatieve waarde van de musical?
‘We doen veel educatievoorstellingen. Inmiddels hebben we meer dan 40.000 scholieren in de zaal gehad. Van te voren krijgen scholen een educatiepakket opgestuurd om het er in de klas over te hebben, en in de bus op weg naar het theater krijgen zij een educatieve making-of te zien. De voorstellingen voor leerlingen blijven bijzonder; 1.100 kinderen van tussen de twaalf en achttien jaar stuiteren de zaal binnen, maar zodra de voorstelling begint zijn ze twee keer anderhalf uur doodstil. In het theater staat ook de tentoonstelling ‘Morgen is vandaag. Kun jij kiezen in oorlogstijd’. Daarin vertellen we persoonlijke verhalen en moeten bezoekers beslissen wat zij zouden doen in een oorlogssituatie. Dat sluit goed aan op het belangrijkste thema van onze voorstelling: ‘keuzes maken’.
Het draagt dus bij aan het historisch besef.
‘Dat is de reden geweest om de voorstelling te maken. Erik Hazelhoff Roelfzema was het uiteindelijk eens met onze missie om nieuwe generaties in contact brengen met dit verhaal, om de herinnering aan de oorlog levend te houden en geschiedenissen door te blijven vertellen. Niet alleen die van Erik, maar breder dan dat. Dan horen educatieve voorstellingen en een tentoonstelling daar zeker bij.’
Gaat u meer historische voorstellingen als Soldaat van Oranje maken?
‘We zijn al geruime tijd bezig een voorstelling te maken op basis van het boek The island at the center of the world van Russell Shorto. Dat gaat over het ontstaan van New York, destijds Nieuw Amsterdam, in de tijd van Peter Stuyvesant en Adriaen van der Donck. De theatervoorstelling moet laten zien hoe Nederland als klein land de wereldzeeën overheerste, Nieuw Amsterdam stichtte en daar in korte tijd een tolerante stad van maakte. Al snel liepen er meer dan 30 nationaliteiten rond.
We benaderen het verhaal vanuit optimisme en handelsgeest, waar ons land op drijft en dreef, maar ook de actuele, kritische vragen over de VOC en WIC komen aan bod: discussies over slavernij en kolonialisme. Daarover zijn we in contact met allerlei partijen. De basis van het verhaal is echter de tolerante geest van de Nederlander, en dat proberen we te spiegelen aan de huidige tijd. Zijn we nu nog wel zo tolerant?’
Hebben jullie wel eens kritiek gehad op de historische aspecten van Soldaat van Oranje?
‘Niet veel. We hebben ons natuurlijk wel dichterlijke vrijheden moeten veroorloven toen we van Erik Hazelhoff Roelfzema’s boek een voorstelling maakten, maar familieleden van karakters in zijn boek hebben bij ons in de zaal gezeten en waarderen het verhaal. Er zijn ook wel eens mensen die kritiek hebben op de precieze rol van personages, maar Erik heeft bijvoorbeeld altijd gezegd dat zijn vrienden de echte helden waren. ‘Tja’, zei hij dan, ‘zij waren te lui om het op te schrijven, dus dat heb ik dan maar gedaan.’’
Een historische figuur als koningin Wilhelmina portretteren kan ook op kritiek stuiten.
‘Ja, maar zelfs het koningshuis is uitermate te spreken over de manier waarop zij geportretteerd wordt. We hebben veel van haar dialogen gebaseerd op haar biografie Eenzaam maar niet alleen en op het boek van Erik. Daarmee proberen we zo dicht mogelijk bij het karakter van Wilhelmina te blijven.’
Jullie werken nu aan een Engelse versie in Londen?
‘We hebben mensen in Engeland kunnen overtuigen van het belang van dit verhaal. Net als in Nederland hebben we met de Docklands in Londen een gebied gevonden met historische waarde. Vliegveld Valkenburg, de theaterlocatie in Nederland, werd gebombardeerd door de Duitsers in hun opmars naar Den Haag in mei 1940. Ook de Docklands zijn hevig gebombardeerd in september van dat jaar, en Churchill heeft er daarna nog rondgelopen om te onderzoeken hoe heftig het was. We proberen Churchill een rol te geven in de Engelse versie, waarin hij gesprekken voert met Wilhelmina. Verder passen we vooral de zwart-wit beelden aan die tussen de scènes door te zien zijn.’
Tot slot, hoeveel acteurs hebben de Soldaat van Oranje al gespeeld?
‘We zitten inmiddels op 22 Erik Hazelhoff Roelfzema’s, en al op 18 Wilhelmina’s.
