De luddieten verzetten zich tegen technologie

Maar in de tweede helft van de achttiende eeuw begon dat te veranderen. Adam Smiths boek The Wealth of Nations (1776) en zijn pleidooi voor een vrijemarkteconomie waren een groot succes onder politici. Om de ‘onzichtbare hand van de markt’ zijn werk te laten doen en de technologische ontwikkelingen niet te belemmeren, verdween de ene beschermingsmaatregel na de andere. In 1799 werden vakbonden verboden en werd de verplichte zevenjarige opleiding afgeschaft. 

Toen Engeland door de oorlog met Frankrijk rond 1800 in een economische crisis raakte, gingen ondernemers op zoek naar goedkopere manieren om te produceren. Ze waren zeer geïnteresseerd in het mechanische weefgetouw dat was ontwikkeld door Edmund Cartwright. Hij had daarbij een voorbeeld genomen aan de Spinning Jenny (1764) van James Hargreaves: een machine die het spinproces mechaniseerde. De moderniseringsslag leidde tot onrust onder de textielarbeiders. Tegen de Spinning Jenny hadden de mannen eerder al geprotesteerd, al gold spinnen als vrouwenwerk. Maar het hek was voor hen van de dam toen ondernemers mechanische weefgetouwen gingen gebruiken die zo eenvoudig waren dat zelfs kinderen ermee konden werken. Ook de lakenscheermachine en de kaardmachine zagen ze als bedreiging. 

Bovendien veranderde de werkvloer. Ambachtslieden werkten niet langer thuis samen met hun gezin of in een werkplaats van kleine kledinghandelaren, maar hun werkplek verplaatste zich naar fabrieken. Overal verrezen schoorstenen en volgens een inwoner van Yorkshire waren de dorpen ‘bedekt met een dikke laag stof, waardoor je moeilijk kon zien en nog moeilijker kon ademen. De vergiftigde rivieren bevatten meer afval dan vis en velden naast de fabrieken kleurden dor en bruin door industriële vervuiling.’ Door deze ongezonde omstandigheden kelderde de levensverwachting naar een ongekend dieptepunt: in de industriesteden Manchester en Leeds stierf ruim de helft van de kinderen vóór hun vijfde levensjaar. Arbeiders werden gemiddeld niet ouder dan 18 jaar.  

Sommige ambachtslieden bleven weigeren om in een fabriek te werken. Op zoek naar goedkope werknemers lokten Britse ondernemers daarom ook weeskinderen, vrouwen, Ierse migranten en arme boeren hun fabrieken in. Ze beloofden hun goedbetaald werk en vrije tijd. De realiteit was minder rooskleurig. Nadat ze een contract hadden getekend, moesten de arbeiders jarenlang onder erbarmelijke omstandigheden werken. Surveillanten sloegen de kinderen, de handen van de werknemers raakten verstrikt tussen tandwielen van de machines en werktijden liepen op tot achttien uur per dag, zes dagen per week.  

De gevolgen voor de textielarbeiders waren groot. Het gemiddelde inkomen van een wever daalde van 15 tot 20 shilling per week in 1790 naar 9 shilling in 1820 – tenminste, als hij zijn werk wist te behouden. De nieuwe machines konden het werk van vier mensen verrichten, waardoor tussen 1790 en 1820 zo’n 250.000 textielarbeiders hun inkomen verloren. De meesten waren aangewezen op armenzorg of moesten noodgedwongen aan de slag als straatveger of voddenraper. 

Van de 5000 scheerders die rond 1812 in Yorkshire werkten, waren er in 1817 nog maar 763 over. Tien jaar later was hun beroep zo goed als uitgestorven. Veel scheerders vonden dat de kwaliteit van de stoffen achteruit was gegaan en ze zagen de fabrieksmatige manier van werken als een belediging voor hun ambacht. Dankzij de fabrieken verdwenen niet alleen hun beroep en autonomie, maar ook hun eeuwenoude tradities en gewoonten. De machines maakten een einde aan hun hechte gemeenschap. 

Textielarbeiders deden voorstellen om de pijn van de oprukkende machines te verzachten. Zo wilden ze een minimumloon en een totaalverbod op bepaalde machines. Ook wilden ze dat de uitrol van nieuwe technologieën werd vertraagd en dat werkloos geraakte arbeiders meer tijd kregen een nieuw beroep te leren. Het mocht niet baten. Politici waren bang dat Engeland niet meer zou kunnen concurreren met andere landen als ze zulke maatregelen zouden invoeren. 

De textielarbeiders zagen geen andere oplossing dan een georganiseerde aanpak. In de nacht van 4 november 1811 marcheerde een kleine groep mannen naar een werkplaats in een dorpje vlakbij Nottingham. Ze hadden hun gezichten zwart gemaakt met kool of bedekt met een sjaal. Beladen met zwaarden, bijlen, hamers en pistolen drongen ze het gebouw binnen en sloegen zes machines stuk. Eenmaal buiten dreunde ieder zijn codenaam op om er zeker van te zijn dat niemand was achtergebleven en verdwenen ze na het lossen van een kogel in de nacht. Deze ‘luddieten’ zouden in de maanden die volgden tientallen ondernemers bezoeken en honderden machines kapotslaan.  

De textielarbeiders vernoemden hun beweging naar hun fictieve leider Ned Ludd, die volgens de overlevering twee naaimachines had verwoest in 1779. De luddieten sloegen er niet zomaar op los. Ze bespraken hun plannen vooraf in lokale pubs, verdeelden de taken, opereerden in een militaire stijl die ze kenden uit hun dienstjaren en sloopten alleen machines van ondernemers die hen slecht behandelden. Voorafgaand aan een bezoek van de luddieten kregen fabriekseigenaren een brief, waarin hun werd verzocht hun machines te verwijderen. Overal in Noord-Engeland werden dreigende teksten aan de fabrieksdeuren gehangen om hun angst aan te jagen.  

De luddieten vierden succes na succes: veel ondernemers verhoogden de lonen of namen afscheid van de machines, uit angst hetzelfde lot te ondergaan als hun collega’s. Dat succes kwam deels voort uit goede marketing. De luddieten maakten gebruik van de legende van Robin Hood, die niet geheel toevallig uit dezelfde regio kwam. Zo stond Sherwood Forest, de verblijfplaats van de Vrolijke Volgelingen, als afzendadres op hun dreigbrieven. In een liedje werd Ned Ludd zelfs superieur verklaard aan de oude volksheld. Uit sympathie voor de textielarbeiders hielden dorpsbewoners hun mond tegen de autoriteiten, en zwichtten zelfs niet voor een vergoeding van 2000 pond, veertig keer het jaarsalaris van een scheerder.  

Behalve Robin Hood vormde ook carnaval een inspiratiebron. De luddieten droegen vaak vrouwenkleding en noemden zich ‘General Ludd’s wives’, vermoedelijk uit sympathie voor de vrouwen die hun werk al eerder waren verloren door de Spinning Jenny. 

In 1812 richtten de luddieten hun vizier op de wolfabriek Rawfolds Mill van William Cartwright. In haar roman Shirley beschreef de Britse schrijfster Charlotte Brontë de woede van de luddieten: ‘Ellende genereert haat: deze slachtoffers haatten de machines omdat ze geloofden dat ze hen beroofden van hun brood; ze haatten de gebouwen die die machines huisvestten, ze haatten de ondernemers die die gebouwen bezaten. In Huddersfield was William Cartwright, dankzij zijn dubbele karakter als semi-vreemde en progressist, de meest verafschuwde man.’  

Onder leiding van de 24-jarige scheerder George Mellor trokken de luddieten naar Cartwrights fabriek, maar hij bleek goed voorbereid. De fabriekseigenaar wist de aanvallers af te weren, waardoor enkele luddieten omkwamen. Hoewel Mellor en de meeste aanvallers wisten te ontsnappen, was het voor de textielarbeiders de eerste nederlaag. 

De beweging begon steeds meer revolutionaire karaktertrekken te vertonen. Veel textielarbeiders sympathiseerden met de Franse jakobijnen en wilden ook een einde maken aan de industriegezinde aristocratie en monarchie. De luddieten kregen zelfs bijval uit hogere kringen. Zo uitte dichter William Wordsworth zijn afschuw over de teloorgang van de natuur en de lokale gemeenschappen. Zijn collega-dichter Lord Byron hield een toespraak in het Hogerhuis waarin hij de textielarbeiders verdedigde. En Mary Shelley’s beroemde roman Frankenstein, waarin een wetenschapper de controle kwijtraakt over zijn uitvinding, was volgens sommigen een verwijzing naar de verwaarloosde textielarbeiders. 

Na zijn mislukte aanval op de wolfabriek was Mellor zo bezeten door wraakzucht, dat hij ook nog de fabriekseigenaar William Horsfall doodschoot. De luddieten, die het tot die tijd alleen op machines hadden gemunt, konden daarna op minder sympathie rekenen. Mede door een grote militaire inzet en veel vervolgingen doofde de beweging langzaam uit. Na 1812 waren er nog sporadisch sloopacties en voedseloproeren, vaak geleid door vrouwen. In totaal kwamen ongeveer 40 luddieten om tijdens hun sloopacties, 37 mannen werden naar Australië gedeporteerd en 24 textielarbeiders eindigden aan de galg – onder wie Mellor.  

Maar dat betekende niet dat de textielarbeiders niets hadden bereikt. Dankzij hun verzet verhoogden sommige ondernemers de vergoedingen en werd de uitrol van de machines aanzienlijk vertraagd. De term ‘luddieten’ is sindsdien regelmatig als scheldwoord gebruikt voor mensen die naïef doen over of bang zijn voor technologische ontwikkelingen. De textielarbeiders lieten zien dat werknemers niet werkeloos hoeven toe te kijken hoe machines hun banen overnemen en tradities laten verdwijnen uit naam van de vooruitgang, maar dat er ook verzet mogelijk is. 

Openingsafbeelding: Luddieten vernietigen een weefgetouw, negentiende-eeuwse ets. Bron: Alamy.