Terroristische aanslagen veroorzaken schokgolven die nog jarenlang, ja, decennialang samenlevingen in beweging brengen. Inmiddels hebben we er al een paar grote herdenkingsmomenten rond ‘9/11’ op zitten. In 2011 werd er uitvoerig bij stilgestaan. En nu in 2021 weer. Waarom houdt één zo’n aanslag ons nog steeds bezig? Het is niet zo dat die de wereldeconomie, of zelfs maar de Amerikaanse economie, ook maar een beetje uit het lood heeft geslagen. Onderzoek wees uit dat na grote aanslagen de beurzen zich meestal binnen een paar dagen hebben hersteld.
Aanslagen doen iets met onze collectieve geestesgesteldheid. Ik weet nog dat Maarten van Rossem in 2001 bij hoog en bij laag volhield ‘dat het geen oorlog was’, en dat we niet zo moesten overdrijven, en dat de financiële crisis veel meer impact had. In 2011 herhaalde hij dat allemaal nog een keer. Hoe graag ik Maarten ook gelijk wil geven, op het moment dat een Amerikaanse president (George W. Bush) beweert dat dit het begin is van een crusade, een war on terror, gebeurt er wel echt iets. Acht biljoen dollar en 800.000 doden verder moeten we concluderen dat er iets is gekanteld.
9/11, de War on Terror, en de vernederende terugtrekking van de westerse troepen uit Afghanistan markeren wel degelijk ‘the end of an era’, zoals president Joe Biden op 31 augustus verklaarde. Het tijdperk van de Amerikaanse unipolaire wereldorde lijkt toch echt te zijn afgelost door een nieuwe chaos. Of juist door een terugval in negentiende-eeuwse geo- en machtspolitiek.
En hoe zijn wijzelf veranderd? Twintig jaar na 9/11 is ons denken over veiligheid voorgoed veranderd: van reactief naar preventief, van defensief naar worstcasescenario-planning. Door de onveiligheid zijn jongeren massaal angstiger en depressiever geworden. Het instrumentarium van het strafrecht en het internationale recht zijn enerzijds enorm uitgebreid, en anderzijds juist uitgehold door al die schendingen van de mensenrechten en dubbele standaarden die met de strijd tegen terrorisme gepaard gingen en gaan. Foreign Affairs stelde deze maand dat het jihadisme ook het rechtse extremisme een enorme boost heeft gegeven.
Wat betekent dat voor de buitenlandse politiek? Ik ben er nog niet goed uit. Zijn we afgestompt geraakt, helemaal murw en cynisch ten aanzien elke vorm van (neo)liberale interventies elders? Of zijn we juist sentimenteler en gevoeliger voor hypes geworden: ‘Red de Yezidi’s, bombardeer Assad/de taliban?’
Misschien moeten we weer meer over de negentiende eeuw gaan lezen. Hoe deden ze dat toen, diplomatie bedrijven met het tsarenrijk en het Ottomaans imperium? En daarnaast natuurlijk gewoon fatsoenlijk blijven, en de Afghanen die voor ons hebben gewerkt en hun gezinnen opvangen.
