Oorlog is in films vaak het decor van heldenverhalen, maar daar hebben de makers van De slag om de Schelde geen boodschap aan. Hun film is een rauw drama over de belevenissen van drie jongeren in 1944 tegen de achtergrond van de slag om de Schelde.
De slag om Arnhem kent iedereen, maar de slag om de Schelde is veel minder bekend. Dat is vreemd, want de overwinning in deze strijd was van cruciaal belang voor de geallieerde opmars. Op 4 september 1944 was Antwerpen bevrijd, gevolgd door een opmars langs de Schelde, waarna Walcheren als laatste eiland moest worden veroverd. Zolang de Duitsers Walcheren bezetten, hadden zij de controle over de monding van de Schelde waardoor de geallieerden de haven van Antwerpen niet konden gebruiken. Dat was een nijpend probleem, omdat voor een verdere snelle opmars de haven van Antwerpen nodig was voor de aanvoer van troepen en goederen. Uiteraard begrepen ook de Duitsers het strategische belang van het eiland. Het leidde tot het grootste Nederlandse slagveld in de Tweede Wereldoorlog.
Meer lezen over de Tweede Wereldoorlog? Schrijf u in voor onze gratis nieuwsbrief.
Als voorspel op de verovering hadden de geallieerden in oktober 1944 met het bombarderen van dijken Walcheren onder water gezet. Een kleine maand later, op 1 november, begon de strijd om het eiland. Een onderdeel was de slag om de Sloedam, de anderhalve kilometer lange en veertig meter brede dam, die Zuid-Beveland, dat toen nog een eiland was, met Walcheren verbond. De film De slag om de Schelde (vanaf 5 juni in de bioscoop te zien en later op Netflix) speelt zich af tegen de achtergrond van deze strijd, zodat hij historisch juister De slag om de Sloedam had kunnen heten. Ook de Engelstalige titel The forgotten battle dekt de lading beter.
Dramatische ontwikkeling in De Slag om de Schelde
De slag om de Schelde volgt de levens van drie jongeren die begin november 1944 op verschillende manieren betrokken raken bij de cruciale oorlogsdagen. Teuntje, de dochter van een Vlissingse arts, gaat in het verzet als haar broer door de Duitsers wordt opgepakt. De knul gooide op Dolle Dinsdag uit balorigheid een steen naar een Duitse vrachtauto en raakte per ongeluk de chauffeur, met als gevolg een dodelijk ongeluk. Als de Duitsers na Dolle Dinsdag snel de macht weer grijpen, dreigt een tragisch lot voor de jongen.
Een tweede hoofdpersoon is de jonge Nederlandse Oostfrontstrijder Marinus, die nadat hij een trauma opliep bij gevechten in Rusland door de Duitsers naar Vlissingen is gestuurd voor een administratief baantje bij de Ortskommandantur. De derde hoofdpersoon is de jonge Britse vliegenier William, die met anderen in een zweefvliegtuig bommen op Duitse stellingen bij Arnhem moet gooien. Zo ver komen zij niet, want hun toestel wordt boven Zeeland uit de lucht geschoten, waarna een barre tocht volgt door kapot geschoten dorpen en onder water gelopen landerijen om uit handen van de Duitsers te blijven.
De drie personages boeien, omdat ze alle een dramatische ontwikkeling doormaken. Teuntje verandert van een tiener die gewoon haar leven wil leiden en zich zo min mogelijk met de oorlog wil bezighouden, in een strijdbare jonge vrouw, die zich tegen de Duitse bezetting keert. Ex-Oostfrontstrijder Marinus krijgt als naïeve nazi-gelovige (‘Joden zijn allemaal criminelen en afpersers’) in Zeeland last van zijn geweten. En de Brit William verandert van rijkeluiszoontje, die de oorlog als een spannend avontuur ziet, in een soldaat die zijn leven op het spel zet voor de vrijheid.
Het klinkt misschien schematisch, maar de personages zijn levensecht. Dat komt doordat scenarist Paula van der Oest geen mythische oorlogshelden van hen maakt, maar gewone jongeren die bekneld raken in de tentakels van de geschiedenis. De door regisseur Matthijs van Heijningen Jr. gekozen filmstijl past uitstekend bij die ontmythologisering: Walcheren is kleurloos, grauw en nat en ademt een desolate sfeer. Dat Van Heijningen ervaring in de Amerikaanse cinema heeft opgedaan, en goed gekeken heeft naar Steven Spielbergs Saving Private Ryan, is te zien aan de gruwelijke gevechtsbeelden op de Sloedam. Dat de film historisch soms uit de bocht vliegt – een paar foto’s en een gestolen landkaart spelen een beslissende rol: was het zo simpel? – is jammer. Misschien komt het doordat het Vfonds (Nationaal Fonds voor Vrede, Vrijheid en Veteranenzorg) als initiatiefnemer een oorlogsfilm wilde die zich vooral op jongeren richt. Spanning en dynamiek zijn daarin onontbeerlijk, wat in De slag om de Schelde soms op gespannen voet staat met de historische geloofwaardigheid. Maar het kost weinig moeite om er overheen te stappen, want de film doet ook iets heel erg goed: overtuigend en met veel elan toont hij de invloed van omstandigheden en toeval op de levens van gewone jongeren. Boeiend voor iedereen, maar ook een ideale film voor geschiedenisleraren.
