Mensen projecteren hun eigen idealen op historische figuren en verdoezelen de minder mooie eigenschappen van hun helden. Feministen zijn hierop geen uitzondering, ontdekte historicus Clara Vlessing.
Dit artikel krijgt u van ons cadeau
Wilt u onbeperkt toegang tot HN Actueel? U bent al lid vanaf €1,99 per maand. Sluit hier een abonnement af en u heeft direct toegang.
Ze vocht als een soldaat en was ooit van plan de Franse president te doden. Toch werd anarchiste Louise Michel (1830-1905) na haar dood een nationale heldin. In Parijs werd een metrostation naar haar vernoemd en in 1986 verscheen een postzegel met haar portret. Tegenwoordig geldt ze voor veel Fransen als een strijder voor rechtvaardigheid.
Meer historisch nieuws lezen? Schrijf u in voor onze gratis nieuwsbrief.
Hoe kan dat, vraagt Clara Vlessing zich af in haar proefschrift Remembering Revolutionary Women (Universiteit Utrecht). Hoe krijgt de herinnering aan radicale vrouwen vorm, en hoe verandert hun beeld in de loop van de tijd? Daarvoor onderzocht ze de herinnering aan drie intellectuele anarchistes. Naast Michel bestudeerde ze Emma Goldman (1869-1940) en Sylvia Pankhurst (1882-1960).
‘Historici van de Tweede Feministische Golf, rond de jaren zeventig, hebben veel bijgedragen aan de herinnering aan deze drie,’ vertelt Vlessing. ‘Ze zochten feministische voorgangers en vonden die in deze vrouwen.’ Het beeld dat ze van hen schetsten paste vaak bij hun eigen tijd en idealen. ‘De vrouwen werden vaak ontdaan van “smetten”, zoals de gewelddadige kant van Michel. Of ze werden besproken omdat ze aansloten bij idealen.’
Sporen op papier
Dat Michel, Goldman en Pankhurst überhaupt worden herinnerd, is in grote mate te danken aan de papieren sporen die ze nalieten, stelt Vlessing. Van hun eigen memoires tot de notulen van vergaderingen die ze bijwoonden. Zo schreef Goldman in 1931 haar biografie Living My Life. Ook zorgde ze dat haar archief werd opgenomen in het Amsterdamse Internationaal Instituut voor Sociale Geschiedenis, dat al tijdens haar leven een toonaangevende instelling was in revolutionaire kringen. Nabestaanden en vrienden van Pankhurst en Michel brachten ook hun archieven naar dat instituut.
Dat laatste gold met name voor Sylvia Pankhurst, die actief was in de Britse strijd voor vrouwenkiesrecht. ‘Veel vrouwen in die beweging waren ook voor deelname aan de Eerste Wereldoorlog, en dat paste niet bij de idealen van latere feministen. Pankhurst was een uitzondering, en dat maakte haar aantrekkelijk voor hen.’
Aanvankelijk stond de herinnering van Sylvia Pankhurst in de schaduw van die van haar moeder, suffragette Emmeline Pankhurst. Maar tijdens de Tweede Feministische Golf werd ze vooral ook los van haar familie herdacht. Typerend voor die tijd, vindt Vlessing. ‘Revolutionaire vrouwen werden vaker losgemaakt van hun context en herdacht als individuele heldinnen.’ Als voorlopers van de feministen die over hen schreven dus.
