Uit een paar dozen papieren weet Roelof van Gelder het levensverhaal te destilleren van de Zeeuwse koopman Jan Bekker Teerlink. Van Gelder reconstrueert zijn drie reizen rond 1800 naar China, waarbij zijn schip telkens werd gekaapt. Hij beschrijft Teerlinks leven in het buitenland, zijn affaires en zijn pensioen op een wijnboerderij in Frankrijk.
Reepjes gestreepte zijde, papiertjes met Chinese karakters, het visitekaartje van een Parijse parfumeur, een lok donker haar, een recept tegen tandpijn – en 39 envelopjes met zaden. Dit merkwaardige allegaartje treft historicus Roelof van Gelder in 2005 aan in een roodleren portefeuille die wordt bewaard door The National Archives. In opdracht van de KB inventariseert hij hier Nederlandse documenten tussen de Prize Papers in het juridische archief van de Engelse admiraliteit.
Wilt u meer recensies van historische boeken lezen? Schrijf u dan in voor onze gratis maandelijkse boekennieuwsbrief.
Het zijn papieren die de Engelsen aantroffen op schepen die ze kaapten. Ze werden vaak in beslag genomen om de nationaliteit van het schip – en daarmee de rechtvaardigheid van de kaping – aan te tonen. Het gaat alleen voor Nederland al om 4000 schepen, buitgemaakt tijdens de vele oorlogen die we in de zeventiende en achttiende eeuw met Engeland voerden.
Eigenaar van de portefeuille was de Zeeuwse koopman Jan Bekker Teerlink, die zijn particuliere archief in 1803 moest afstaan aan de kapitein van de Engelse Lapwing. Op dit archief heeft Van Gelder zijn biografie van Teerlink gebaseerd.
Hij reist rond 1800 drie keer af naar China. Daar moet hij Europese en in Batavia ingekochte waren zien kwijt te raken, om vooral thee, en wat porselein, zijde en chinoiserieën mee terug te nemen. Thuis krijgt hij zo’n 2 procent van de opbrengst, naast een salaris, onkosten en inkomsten uit privéhandel. Het gaat om miljoenen guldens.
Als afgezant van de reder is Teerlink verantwoordelijk voor verkoop, inkoop en de onderhandelingen met de Chinezen. Buitenlanders verblijven in China op een paar hectare grond voor de havenstad Kanton, waarop dertien internationale factorijen zijn gebouwd. Ze mogen het land niet in, de taal niet leren en moeten buiten het handelsseizoen verhuizen naar het Portugese Macao. Dit ‘Kantonsysteem’, waarmee het keizerrijk de buitenlandse handel reguleert, is buitengewoon bureaucratisch, riskant en gevoelig voor corruptie. Desondanks weet kundig zakenman Teerlink elke keer de ruimen te vullen.
Minder geluk heeft hij steeds op de terugreis. Vanwege de oorlogen in Europa, vooral die tussen Frankijk (en dus de Bataafse Republiek) en Engeland, lopen schepen grote kans om gekaapt te worden, inclusief hun kostbare lading. Het overkomt Teerlink op al zijn Chinareizen, twee keer door een Engels schip, één keer door de Fransen.
Na elke kaping is er een proces om te bewijzen dat de inbeslagneming legaal is. Uit hoofde van zijn functie moet Teerlink dat afwachten in het land van de kapers. Zo brengt hij twee jaar door in Bordeaux. Daar ontmoet Teerlink bordeelhoudster Marie Anne Millerand en haar echtgenoot. Hij zal ze jarenlang financieel ondersteunen, met name bij het verbouwen en verbeteren van hun wijngoed Blayé, waar hij de geneugten van het buitenleven ontdekt. Met Marie Anne heeft hij bovendien een affaire.
Het blijft wonderbaarlijk hoe uit enkele dozen papieren een levensverhaal kan worden gedestilleerd, in dit geval van een aardige en gulle levensgenieter die de tegenslag in zaken blijmoedig trotseert. Uit brieven blijkt dat familie en vrienden Teerlink hoog hebben zitten. Hij helpt ze financieel en neemt altijd een cadeautje mee. Het sociale kapitaal dat hij zo opbouwt is ook nodig voor zijn werk, dat gebaseerd is op vertrouwen.
Door de aard van de bronnen, een wirwar aan kasboekjes, sommen, rekeningen, ladinglijsten, scheepsjournaals, bestellingen en brieven, krijgen we veel informatie over aankopen en financiële transacties. Dat kan wat opsommerig worden, maar levert ook weer intrigerende details op over bijvoorbeeld Teerlinks hoerenbezoek, dat hij in zijn kasboekjes nauwkeurig bijhoudt: in Nederland aan ‘Groninger Miet’, ‘een Jodin in de Staalstraat’; in Azië aan de ‘Javaanse meiden’ Ida, Lima en Julie.
Ook het globale handelssysteem uit die tijd imponeert. Het bereik van de toch niet al te grote zeilschepen, de wonderlijke conventie van het kapen, de mogelijkheid om ladingen te verzekeren – het is allemaal behoorlijk gecompliceerd. En ondanks de traagheid van de post is er communicatie over de hele wereld.
Maar na drie reizen heeft Jan Teerlink Bekker het met de wereld wel gehad. Hij heeft zijn schulden afbetaald en een bescheiden kapitaal opgebouwd. Niet zoveel als hij had gehoopt, maar genoeg om in Frankrijk een wijnboerderij te kopen, waar hij nog meer dan twintig jaar renteniert – ‘Wie zo geleeft en gezwalkt heeft als ik [is] niet meer geschikt om een Europees werkman te zijn,’ schrijft hij in 1799 aan een van zijn vriendinnen. Onder de naam Château Marquis d’Alesme Becker produceert het huis nog steeds.
Roelof van Gelder staat een jaar na zijn vondst in de kas van de Millennium Seed Bank in Sussex. In de tropische warmte klinkt de knal van een champagnefles. Met onderzoekers en een cameraploeg van de BBC heft Van Gelder het glas op een vijftien centimeter hoog plantje. Dat is zorgvuldig opgekweekt uit de zaden in de rode portefeuille.
De koopman van Kanton. Jan Bekker Teerlink (1759-1832)
Roelof van Gelder
336 p. Prometheus, € 32,50
