Media schilderen de Balkan steevast af als een woest, achterlijk deel van Europa, waar steeds maar weer oorlog uitbreekt. Dat beeld klopt niet, betoogt Guido Snel in zijn erudiete ‘antireisgids’.
‘Azië begint bij de Landstrasse,’ zo sprak de beroemde Oostenrijkse diplomaat Klemens von Metternich in de jaren twintig van de negentiende eeuw. Hij bedoelde: alles ten oosten en zuidoosten van Wenen is barbarij, een woest achterland. Na Metternich reisden veel West-Europese avonturiers naar dat vermeende Wilde Oosten van Europa, en schreven daar over het wel en wee van de Hongaren, Serviërs, Bosniërs, Grieken en Turken. Dronken van exotisme zochten ze naar het ‘eergevoel’ en de ‘nationale trots’ van de Balkanezen en laafden zich eraan.
In academische cultuurstudies wordt deze ‘Balkan-mythe’ al decennia bekritiseerd, maar in de media en zelfs de internationale politiek blijft het een hardnekkig frame. De Balkan dient als ‘het andere Europa’, waar bij het minste of geringste weer oorlog uitbreekt, als een natuurlijk gegeven en een eeuwige schuld. Om ook een breder publiek te laten nadenken over de stereotiepe en luie montage van dat Balkan-beeld, schreef vertaler, schrijver en slavist Guido Snel een ‘antireisboek’, waarin hij betoogt dat deze ‘wilde Balkan’ niet heeft bestaan.
Negen steden leest als een caleidoscopische vertelling van schrijvers, dichters, kunstenaars en migranten in Europa. Vanaf Wenen gaat de reis via Boedapest, Sarajevo, Srebrenica, Subotica, Novi Sad, Belgrado en Zagreb naar Istanboel. En Snel laat zich leiden door literaire en artistieke vrienden, die hem bijpraten en corrigeren. Zo drukt hij de lezer met de neus op de montage: hoe neutraal is de schrijver nu eigenlijk, en de lezer? En hoe spelen onze vooroordelen mee wanneer we in het buitenland observeren? Door welke lens kijken we? Snel toont hoe gerespecteerde intellectuelen zich hebben laten leiden door hun ijdelheid, vooroordelen of valse bescheidenheid. En hij spaart niemand, of het nu gaat om Claudio Magris, Rebecca West of Susan Sontag.
Negen steden is echter meer dan een aanklacht of een kritiek. Het is een buitengewoon erudiet en origineel panorama van een grensoverschrijdend, veelvormig en cultureel gelaagd Europa.
Guido van Hengel is historicus.
Negen steden. Europa van Wenen naar Istanbul
Guido Snel
560 p. De Arbeiderspers, € 27,50