Home De kogel kwam van de Stasi

De kogel kwam van de Stasi

  • Gepubliceerd op: 30 juni 2009
  • Laatste update 28 mrt 2023
  • Auteur:
    Nelleke Noordervliet
  • 4 minuten leestijd

‘As is verbrande turf.’ Zo luidt een oudvaderlandse uitdrukking. ‘As’ dit eens was gebeurd, ‘as’ dat eens was gebeurd, dan was alles anders geworden. As Cleopatra een andere neus had gehad, was het Romeinse Rijk nooit ten onder gegaan. Zo zijn er boeken geschreven met als inzet de miskraam van Frau Schicklgruber, waardoor ene Adolf Hitler het levenslicht nimmer zou hebben aanschouwd. Speculeren is een leuk tijdverdrijf, dat door serieuze historici sterk wordt afgekeurd. Maar ik ben geen historicus, doch een romanschrijver, en een romanschrijver leeft van speculatie.

Onlangs kwam vanonder het vuilnis van de geschiedenis een feit aan het licht dat koren op mijn speculatiemolen was. Het incident waar het om gaat speelt zich af op 2 juni 1967. Die ochtend weet nog niemand dat deze dag een keerpunt zal zijn in de geschiedenis van de Bondsrepubliek. De sjah van Perzië is op bezoek en gaat ook naar West-Berlijn.

Hij wordt in Europa over het algemeen gezien als een bevriend staatshoofd en door regerende vorstenhuizen allerhartelijkst ontvangen. Op het 25-jarig huwelijksfeest van koningin Juliana en prins Bernhard is hij een van de eregasten. Het feit dat Perzië onder zijn bewind een politiestaat is met een geheime dienst (de SAVAK) die zijn weerga in wreedheid nauwelijks kent, wordt genegeerd. Er spelen andere belangen dan die van de vrijheid en de democratie en de mensenrechten.

Dit artikel is exclusief voor abonnees

Dit artikel op Historischnieuwsblad.nl is alleen toegankelijk voor abonnees. Met liefde en zorg werken wij iedere dag weer aan de beste historische verhalen door toonaangevende historici. Steun ons door lid te worden voor maar €4,99 per maand, de eerste maand €1,99. Log in om als abonnee direct verder te kunnen lezen of sluit een abonnement af.

West-Berlijn, gedemilitariseerd en vrijgesteld van diverse verplichtingen, trekt pacifisten en dienstweigeraars. West-Berlijn is een stad van links, van sociaal-democraten en van vredesactivisten. Studenten en andere jongeren grijpen het bezoek van de sjah aan om te protesteren tegen zijn regime. Daar heeft de sjah op gerekend. In zijn gevolg reist een flink aantal harde jongens mee, die langs de route zullen gaan juichen en iedere vorm van protest in de kiem zullen smoren – de zogenoemde Jubelpersen. Natuurlijk vinden zij tijdens de demonstratie redenen erop los te slaan met exorbitant geweld.

De politie laat het aanvankelijk toe, tot de zaak escaleert. Dan grijpt zij in met even harde hand als de Perzen. Op het moment dat uit een binnenplaats een groep demonstranten wordt verjaagd raakt een politiekogel de student Benno Ohnesorg in het achterhoofd. Het is een kogel uit het wapen van de erkende scherpschutter Karl Heinz Kurrass, die later zegt in noodweer te hebben gehandeld. Hij wordt bij gebrek aan bewijs vrijgesproken, ondanks getuigenissen dat er van noodweer geen sprake was. Ook het schot in het achterhoofd duidt bepaald niet op een dreigende houding van de student.

De dood van Benno Ohnesorg wordt door de studentenbeweging aangegrepen om de strijd met de ‘fascistische overheid’ aan te gaan. Meteen diezelfde avond roept Gudrun Ensslin op tot bestorming van de politiekazerne. De linkse studentenbeweging gebruikt de trieste gebeurtenis om de radicalisering te rechtvaardigen. De Rote Armee Fraktion komt eruit voort.

Het is nu ruim veertig jaar later. De omvangrijke archieven van de Stasi, de geheime politie van de DDR, geven af en toe interessante gegevens prijs aan vasthoudende onderzoekers. Ik zou er niet aan moeten denken in die bureaucratische mer à boire te moeten onderduiken. De politieagent die Ohnesorg dodelijk trof was wel een agent van de West-Berlijnse politie, maar tevens een Stasi-spion, een echte communist, bereid tot elke dienst aan de DDR. Of hij de opdracht kreeg tijdens de demonstratie chaos te scheppen door een student dood te schieten is onduidelijk. Daar is geen bewijs voor. Maar het heeft de DDR wel degelijk in de kaart gespeeld.

Wat zou er gebeurd zijn als het meteen of vrij snel duidelijk was geworden dat Karl Heinz Kurass een spion was? De radicalisering van de studentenbeweging zou niet zulke gewelddadige trekken hebben aangenomen. Springer Verlag zou geen hetze tegen de studenten zijn begonnen. De escalatie zou geringer zijn geweest. Rudi Dutschke zou president zijn geworden van de Bondsrepubliek en gezond zijn gebleven. Ulrike Meinhof zou minister van Milieu zijn geworden. Joschka Fischer minister van Buitenlandse Zaken. Daniel Cohn-Bendit lid van het Europese parlement. Zou de Muur zijn gevallen?

Nelleke Noordervliet