De vaste recensenten van Historisch Nieuwsblad selecteerden voor u dé geschiedenisboeken die u dit jaar kunt meenemen naar het strand.
Bastiaan Bommeljé
In mijn reistas voor de zomer drie boeken die onmisbaar zijn, maar nog nergens in Nederland werden gesignaleerd.
1) Confronting the Classics. Traditions, Adventures and Innovations van Mary Beard (310 p. Profile Books, £ 25,00): vanzelfsprekende eruditie, onopgesmukte geleerdheid en geestrijke opgewektheid in een boek dat de confrontatie met de klassieke Oudheid zoekt vanuit het perspectief dat het antieke verleden een bloeiende toekomst heeft voor iedereen die verder kijkt dan de ondertitels van de televisie.
2) Polybius and His World. Essays in Memory of F.W. Walbank, onder redactie van Bruce Gibson en Thomas Harrison (496 p. Oxford University Press, € 149,00): verplicht leesvoer voor iedereen met enige academische aspiratie. Handelt over de man die zijn leven wijdde aan het werk van de Griekse geschiedschrijver die de opkomst van Rome boekstaafde, en daarover een even uitputtend als baanbrekend driedelig commentaar schreef, dat het eerste was sinds de achttiende eeuw.
3) The Unwinding. An Inner History of the New America van George Packer (448 p. Farrar, Straus & Giroux, € 20,99): wie Dan Brown spannend vindt, zal hier niet van kunnen slapen; fenomenale geschiedschrijving over de desintegratie van de Amerikaanse (lees: westerse) beschaving door de fatale lokroep van het grote geld en gratis welvaart; de Ondergang van het Avondland met een historicus als ooggetuige.
Rob Hartmans
Een van de interessantste Nederlandse boeken die ik afgelopen jaar gelezen heb en dat helaas niet veel aandacht heeft gekregen, is het onthutsende De zwarte schande. Afrikaanse soldaten in Europa, 1914-1922 (400 p. Atlas Contact, € 29,95) van de NIOD-bibliothecaris wijlen Dick van Galen Last. Hierin wordt nauwgezet en met tal van saillante details beschreven hoe tijdgenoten reageerden op de komst van Afrikaanse soldaten, die tijdens de Eerste Wereldoorlog aan het front werden ingezet en later delen van Duitsland moesten bezetten.
Over Afrika gesproken: De Boerenoorlog van Martin Bossenbroek (400 p. Athenaeum-Polak & Van Gennep, € 24,95) is een heerlijk leesboek, dat de lezer aan de hand van drie personen door dit meestal onbegrepen en met veel mythes omgeven conflict loodst.
Voor wie tijdens de vakantie liever een biografie leest kan ik Bart Slijpers In dit gevreesd gemis. Het leven van Willem Kloos (300 p. Bert Bakker, € 24,95) en Roelof van Gelders Naar het aards paradijs. Het rusteloze leven van Jacob Roggeveen, ontdekker van Paaseiland, 1659-1729 (392 p. Balans, € 24,95) van harte aanbevelen.
Maar op het strand is een roman vaak toch het aangenaamst, en wie dan bovendien nog iets van geschiedenis wil opsteken beleeft veel plezier aan Wolf Hall en Het boek Henry (384 p. Signatuur, € 22,95) van Hilary Mantel, de eerste twee delen van een trilogie over de zestiende-eeuwse Engelse politicus Thomas Cromwell. In Suikertand ten slotte beschrijft Ian McEwan op meesterlijke wijze hoe tijdens de Koude Oorlog ook cultuur werd ingezet als strijdmiddel.
Jos Palm
Om te begrijpen hoe de priesterstand geestelijk emotioneel onderontwikkeld is geraakt, moet men het boek van René Bastiaans lezen. De Nederlandse biechtpraktijk 1900-1965 (208 p. W Books, € 22,95) behandelt niet zozeer de biechtelingen, maar beschrijft – wel wat plastisch en uitgebreid – de opleiding van de seminarist. ‘Een stijf lid is een waarschuwing van onze lieve heer,’ leerden de aankomende zielzorgers. Het boek dwingt tot de wrange conclusie dat de aankomende priesters seksueel volkomen geneurotiseerd waren en het seminarie verlieten met een instrumentele kijk op het lichaam als lustobject.
Meer voor de gezelligheid is Julianus. De laatste heidense keizer (480 p. Athenaeum-Polak & Van Gennep, € 39,95) door de laatste grote Romeinse geschiedschrijver Marcellinus. ‘De afvallige’ moesten wij Julianus Apostata volgens de katholieke schoolboekjes noemen. En met dat woord was alles gezegd. Want deze man bestond het niet alleen om Christus te verzaken, maar werkte de Verlosser ook in alles tegen. Het boek is een prachtig eigentijds document uit de late vierde eeuw over de ondergang van het Romeinse Rijk, dat door afvalligheid niet gered kon worden.
Over het nabije verleden gaat het nieuwste boek van de Britse historicus Mark Mazower. Zijn Wereldheerschappij. De geschiedenis van een idee (560 p. Atlas Contact, € 59,95) behandelt niet de experimenten van Napoleon, Hitler en Stalin, maar het antwoord daarop. Vanaf het Congres van Wenen van 1815 – de herverdeling van Europa na Napoleon – tot en met de Volkenbond en de Verenigde Naties beschrijft hij de nieuwe ‘brave’ wereldorde.
Hans Renders
De Amerikaanse biograaf Tom Reiss won onlangs de Pulitzerprijs voor The Black Count. Glory Revolution, Betrayal, and the Real Count of Monte Cristo (432 p. Broadway Books, € 12,99). Het is het verhaal van de opa van Alexandre Dumas père, een onverschrokken avonturier die model heeft gestaan voor een van de musketiers en veel gelijkenis vertoont met de ijzervreter die in Monte Cristo gevangenzat.
Thomas-Alexandre Dumas werd geboren op Haïti als zoon van een slavin en een Fransman die het in Frankrijk tot generaal schopte. Hij behoorde tot de koninklijke garde, kende Napoleon en stond bekend als de sterkste man van Frankrijk. Op spannende wijze beschrijft Reiss de wederwaardigheden van deze Black Count en geeft en passant een indringend beeld van Frankrijk rond 1800.
Miles J. Unger schreef Machiavelli. Een biografie (456 p. Ambo, € 34,95). Unger vertelt in deze mooie biografie in feite drie verhalen: over de Italiaanse politieke verwikkelingen, waarin de ene corrupte paus na de andere zijn macht probeerde te vergroten, over de rol van Machiavelli als Tweede Kanselier van Florence, en het verhaal over Machiavelli als schrijver.
Met name dat laatste is verrassend. Het maakt duidelijk dat Machiavelli in feite helemaal geen machiavellist was, alleen al omdat volgens het machiavellisme de overtuigend vertelde leugen het machtigste wapen van een politicus is en Machiavelli zelf juist zoveel problemen in zijn leven had vanwege zijn oprechtheid. Ook wordt veel verteld over zijn vele andere publicaties – nou ja, manuscripten, want op één boek na is alles postuum gepubliceerd. Machiavelli schreef poëzie, drama, blijspelen en satire.
Frans Smits
Arjan Lubach won vorig jaar het televisieprogramma De slimste mens. Waaruit bleek dat dit multitalent (theater, televisie, film en literatuur) ook nog een erudiet mens is. IV (319 p. Podium, € 19,90) is een Dan Brown-achtige thriller: een volkomen idiote achtervolging die 24 uur duurt. Het vervreemdende van dit grappige boek zit ’m erin dat een van de hoofdpersonen, een televisieprofessor, gemodelleerd is naar Maarten van Rossem. In IV heet hij Maarten van Eck, die alles weet van het Nederlands koningshuis, van praten houdt en een Apple-fan is. De plot van het boek zal iedere Nederlandse republikein veel genoegen doen.
De boeken van Oranje (191 p. Nieuw Amsterdam, € 14,95) door Patrick Bernhart is meer dan grappig; het is hilarisch. Hoofdpersonen in deze wederom Dan Brown-achtige thriller zijn Cees Fasseur, die wordt gedwarsboomd door een andere Leidse mastodont, Henk Wesseling. Die werkt in opdracht van het koningshuis en moet voorkomen dat een geheim van de Oranjes door Fasseur in de openbaarheid wordt gebracht. Anders dan in IV winnen in dit boek de Oranjes. Fasseur wordt getroost met een ridderorde en de opdracht een biografie van Beatrix te schrijven.
Met Joost de Vries en zijn boek De Republiek (264 p. Prometheus, € 17,95) zijn we aanbeland bij de Echte Literatuur. Het draait om een overleden hoogleraar Hitler-studies en zijn volgeling Friso de Vos, die diens nalatenschap probeert te claimen. Ik moest wel lachen om dit boek; het is een geslaagde parodie op het ‘vak’ cultural studies. Harde grappen: waarom pleegde Hitler zelfmoord? Omdat hij de gasrekening kreeg. En warempel: Maarten van Rossem heeft ook hier een heel kleine bijrol.
Jan Dirk Snel
Reikhalzend keek ik uit naar De eerste honderdvijftig jaar. Parlementaire geschiedenis van Nederland, 1796-1946 (600 p. Bert Bakker, € 39,95) van J.Th.J. van den Berg en wijlen J.J. Vis. De titel zegt het al: dit wil de opvolger zijn van het befaamde, een halve eeuw lang herdrukte Honderd jaren. Hoofdzaken der Nederlandsche staatkundige geschiedenis, 1840-1940 van P.J. Oud uit 1946. Van den Berg en Vis komen precies tot het jaar waarin Oud zijn boek publiceerde, maar ze beginnen terecht 44 jaar eerder. Vakantietip: lees beide boeken.
Heeft de slang gesproken? (448 p. Bert Bakker, € 49,90) van Maarten Aalders, over ‘het strijdbare leven van dr. J.G. Geelkerken’, biedt terloops ook een specifiek zicht op de wereld van Colijn (die voorkomt dat een kerkelijk conflict de VU raakt) en het Interbellum. Wereld in woorden (600 p. Bert Bakker, € 45,00) van Frits van Oostrom biedt een mooie inkijk in het volle leven in met name Brabant en Vlaanderen in de veertiende eeuw.
Maar lees liever oude boeken. Dialoog over de twee voornaamste wereldsystemen (576 p. Athenaeum-Polak & Van Gennep, € 34,95) van Galileo Galilei uit 1632, bijvoorbeeld. De auteur werd een jaar later niet veroordeeld omdat hij beweerde dat de aarde om de zon draaide, maar wel omdat hij zich niet aan zijn beloftes had gehouden. En een oude vriend beledigde. Een der inleiders las het boek ooit als student op het strand. Is een betere zomeraanbeveling mogelijk?
