Ze heeft het altijd ontkend. Toch was Edith Wilson van 1919 tot 1921 in alle opzichten de president van Amerika. Het was de eerste keer dat een vrouw het land bestuurde.
Na de dood van zijn vrouw Ellen in juni 1914 was de Amerikaanse president Woodrow Wilson behoorlijk depressief. Tot hij werd voorgesteld aan de 43-jarige Edith Bolling Galt, de rijke weduwe van een juwelier in de hoofdstad. Hij viel voor haar als een blok. Al snel bracht de president uren door met Edith, tot ergernis van zijn staf, die zich niet alleen verzette tegen zo’n snel huwelijk na de dood van Ellen, maar ook tegen de invloed van Edith.
Dit artikel is exclusief voor abonnees
Ze waren bang dat de bevolking dat niet zou accepteren en de Democraat Wilson zouden afstraffen bij de verkiezingen van 1916. Ook een flinke dosis snobisme speelde een rol: hoewel Edith rijk was, keken de hogere kringen in de hoofdstad op haar neer.
De president trok zich er niets van aan en typte zelf het persbericht met de aankondiging van het huwelijk in december 1915. Ploeterend om het land buiten de oorlog te houden en progressieve hervormingen door te voeren, had Wilson zo op haar gesteund dat hij bekende: ‘Ik voel alsof ik met je samenwerk en deel ben van een partnership.’
Vergaande samenwerking: Edith had zelfs toegang tot een oorlogscode
In elk geval had Wilson haar dat gevoel gegeven als deel van zijn hofmakerij. Om mogelijke politieke schade door dit snelle huwelijk te beperken, kondigde Wilson meteen aan dat hij het stemrecht voor vrouwen steunde, waarmee Edith de eerste presidentiële verloofde werd die al invloed uitoefende voordat ze First Lady werd.
Na hun huwelijk en Wilsons herverkiezing verkeerden ze bijna permanent in elkaars gezelschap. Ze deelden een kantoor in het privégedeelte van het Witte Huis. De president gaf haar toegang tot de lade met geheime documenten en zelfs een geheime oorlogscode. Ze behandelde zijn post.
De president stond erop dat de First Lady erbij zat als hij afspraken had, en na afloop gaf ze hem haar kritische oordeel over politici en diplomaten. Als ze vond dat de president niet mocht worden gestoord, liet ze dat niet toe. De staf van de president was er niet blij mee, en Washington gonsde van de geruchten over de Wilsons. Zo was het toneel gezet voor Ediths ‘presidentschap’.
Op reis door Amerika
Dat zat zo. President Wilson was van de vredesonderhandelingen na de Eerste Wereldoorlog uit Parijs teruggekeerd met het voorstel om Amerika lid te maken van de Volkenbond. Omdat hij in Washington nogal wat verzet ontmoette van senatoren die vonden dat de Verenigde Staten zo hun soevereiniteit kwijt zouden raken, ging hij in het najaar van 1919 op reis door Amerika. Hij wilde de bevolking overhalen druk te zetten op haar vertegenwoordigers.
Zijn arts vond het een slecht plan. Wilsons gezondheid was altijd al broos geweest en hij had de neiging veel te veel hooi op zijn vork te nemen. In het voorjaar van 1919 had de president ook een aanval van de Spaanse griep doorstaan, de epidemie die wereldwijd miljoenen doden eiste.
Tijdens de treinreis voelde hij zich steeds slechter, en toen Wilson in september in Colorado volkomen instortte, waarschijnlijk met een tia, werd zijn reis afgebroken en haastte zijn gezelschap zich terug naar Washington. Daar werd de president op 2 oktober 1919 getroffen door een hersenbloeding. Zijn dokter constateerde een halfzijdige verlamming en in zijn bulletin meldde hij dat de president ‘een erg zieke man’ was. We weten nu dat Wilson aan de linkerzijde verlamd was en deels blind aan zijn rechteroog, en last kreeg van de emotionele ups en downs die samengaan met een hersenprobleem.
Edith liet niemand toe
Zo begonnen de vreemdste zeventien maanden in het Amerikaanse presidentschap. Het was onduidelijk wat precies bedoeld werd met de passage in de Grondwet over een president ‘die niet in staat was’ zijn ambt uit te oefenen, maar iedere objectieve waarnemer had kunnen vaststellen dat die uitoefening op z’n minst problematisch was. Alleen kon niemand dat zien, want mevrouw Wilson liet niemand toe in de privévertrekken, waar de president ‘rust’ nodig had, zoals ze in de door haar herschreven medische persverklaringen meldde.
Leden van het kabinet die overleg wilden met de president liepen vast op de First Lady. Als ze beleidsdocumenten hadden of voorstellen voor besluiten die hij moest bekijken of goedkeuren, konden die bij haar ingeleverd worden. Alleen als Edith Wilson de zaak urgent vond, las ze die documenten voor aan haar echtgenoot.
Bezoekers werden gestald in de hal van de West Sitting Room. Mevrouw Wilson kwam dan terug met de documenten, voorzien van soms onleesbare aantekeningen in de marge, die volgens haar de woorden van de president weergaven. Hoewel Wilson nauwelijks een pen kon vasthouden, kwam Edith met memo’s die allemaal begonnen met ‘de president zegt’. Met Wilsons assistent, die deel uitmaakte van dit bedside government stelde ze de State of the Union op. Ook weigerde ze, namens Wilson, het verdrag over de Volkenbond zo aan te passen dat het een kans zou maken in de Senaat.
Steward
In haar memoires schreef ze over haar stewardship, haar rentmeesterschap. ‘Ik bestudeerde elk document van de ministers of senatoren, en probeerde er de dingen uit te halen die in een eenvoudige vorm aan de president moesten worden voorgelegd. Ik heb nooit zelf een besluit genomen. Ik bepaalde alleen wanneer ik zaken voorlegde aan mijn echtgenoot.’
Voor zover hij kon, schrikte Wilson iedereen die het over een vervanger had onmiddellijk af.
Het was een schemersituatie omdat Wilson zelf zich net voldoende bewust was van zijn ziekte en ook probeerde die verborgen te houden. Toen het kabinet er een paar keer over vergaderde, liet hij vragen op wiens gezag ze bijeen waren gekomen. Hij ontsloeg minister van Buitenlandse Zaken Robert Lansing in februari 1920 vanwege deze vergaderingen en omdat hij over vervanging had gesproken. Mogelijk weerhield ook de kwaliteit van de vicepresident Thomas Marshall kabinetsleden en senatoren van drastischer actie.
Toen Wilson in december 1919 weer vijf tot tien minuten in redelijke conditie kon opzitten, wist hij met Ediths hulp en die van de Witte Huis-arts twee bezoekende senatoren voor de gek te houden. Die voelden zich zo beschaamd over hun wantrouwen dat er verder geen pogingen werden gedaan om hem af te zetten. De senatoren kwamen niet meer terug en lieten het maar zo.
Een isolationistisch pad
Zijn weigering om het verdrag over de Volkenbond aan te passen, leidde ertoe dat in maart 1920 de kans om een tweederde meerderheid, nodig voor de acceptatie van het verdrag, niet haalbaar was. Na de afwijzing ervan sloeg Amerika een isolationistisch pad in. In die zin had Wilsons ziekte wel degelijk grote gevolgen, maar niet omdat Edith Wilson op eigen houtje wat anders deed dan de president zelf wilde.
Voor het overige waren deze naoorlogse jaren beleidsarm. De economie ging na de oorlog door zijn voorspelbare dip heen, de Europeanen konden minder kopen toen de Amerikaanse leningen in 1920 ophielden, rassenonlusten namen toe. Of Wilson in goede gezondheid de eerste ‘Red Scare’ had weten te voorkomen zal altijd onduidelijk blijven. Maar tijdens de naweeën van de oorlog en de Russische Revolutie werd de angst voor communistische infiltranten flink opgeklopt. Vooral Wilsons minister van Justitie, Mitchell Palmer, zette daartoe aan, deels om zichzelf te profileren voor de verkiezingen van 1920.
Hoewel Edith haar daden verdedigde, zeggend dat ze ‘nooit ook maar enige beslissing nam over openbare zaken’, bestuderen historici tot op de dag van vandaag de invloed die ze uitoefende. Woodrow Wilson werd ook na het officiële einde van zijn presidentschap door Edith verzorgd. Hij overleed in 1924.
Edith Wilson publiceerde in 1939 haar autobiografie. President Franklin Roosevelt nodigde haar op 8 december 1941 uit op het Witte Huis, tijdens zijn oorlogsverklaring na de Japanse aanval op Pearl Harbor. Edith Wilson overleed in 1961.
Frans Verhagen is Amerika-deskundige.
Meer weten
Wilson (2013) door A. Scott Bergh is de meest recente en complete biografie van Woodrow Wilson.
Woodrow Wilson. Een leven voor de wereldvrede (1990) door Jan Willem Schulte Nordholt.
Paris 1919. Six Months That Changed The World (2001) van Margaret Macmillan is magistrale geschiedschrijving.
