Eugene Debs voerde campagne vanuit zijn cel

De kranten waren niet te spreken over de Pullman Strike. The New York Times bestempelde Debs zelfs als ‘vijand van het menselijk ras’. Omdat de werkweigering een enorme belemmering vormde voor de Amerikaanse postbezorging, stuurde president Grover Cleveland het leger om de staking te breken. Dertig stakers werden gedood en Debs moest zes maanden de gevangenis in.

Die celstraf zou bepalend blijken voor zijn politieke toekomst. In de gevangenis had Debs de tijd om de werken van Karl Kautsky en Karl Marx te lezen. Toen hij een half jaar later op vrije voeten kwam, was hij een overtuigd socialist. In het socialistische blad The Comrade schreef hij dat hij de auteurs dankbaar was omdat ze hem ‘van het duister naar het licht’ hadden geleid.

Debs richtte de Socialist Party of America op, en zou tussen 1900 en 1912 maar liefst vier keer meedoen aan de Amerikaanse presidentsverkiezingen. Een serieuze kans op het hoogste ambt zat er nooit in. In 1912 behaalde hij zijn grootste electorale succes door zes procent van de stemmen binnen te slepen.

Nadat Washington in 1917 de oorlog verklaarde aan Duitsland, verzette Debs zich hevig tegen de Amerikaanse inmenging in de Eerste Wereldoorlog. In bevlogen toespraken riep hij burgers op om militaire dienst te weigeren. ‘De arbeidersklasse vergiet haar bloed,’ schreeuwde hij toehoorders toe. ‘Terwijl zij nooit een stem hebben gehad in het verklaren van oorlog of het sluiten van vrede.’

Zijn uitspraken maakten Debs tot een verrader, vond president Woodrow Wilson. Na een toespraak in Ohio werd de socialistische politicus opgepakt en aangeklaagd wegens opruiing. In de rechtszaak die volgde probeerde Debs de jury met een vlammend betoog te overtuigen van zijn onschuld, maar dat mocht niet baten. De rechtbank veroordeelde hem tot tien jaar gevangenisstraf, een vonnis dat ook in hoger beroep standhield bij het Hooggerechtshof.

Toen de oorlog voorbij was, hoopte Debs op vrijlating. Maar Wilson wilde van niets weten: ‘Deze man was een verrader van zijn land en zal tijdens mijn presidentschap geen gratie krijgen.’ Debs liet het er niet bij zitten. De Socialist Party of America schoof hem opnieuw naar voren als presidentskandidaat, ook al moest hij campagne voeren vanuit zijn cel in Atlanta. Als hij de verkiezingen zou winnen, liet hij met een knipoog weten, dan zou hij zichzelf gratie verlenen.

Debs probeerde voordeel te halen uit zijn unieke situatie. Toen de democratische kandidaat Warren Harding bekend kwam te staan om zijn ‘front porch’-campagnestijl − hij gaf toespraken vanaf zijn eigen veranda en reisde nauwelijks rond – kondigde Debs aan dat hij een ‘front cell’-campagne zou voeren. Buiten het gevangeniscomplex deelden zijn aanhangers verkiezingsbuttons uit met Convict no. 9653 for president erop. Zelf schreef Debs brieven over zijn beoogde koers voor Amerika en gaf hij interviews aan journalisten die de gevangenis bezochten.

Op de verkiezingsdag zelf kon Debs niet voor de camera’s verschijnen, maar schreef hij een verklaring. ‘Ik wil de kapitalistische meesters bedanken die mij hier hebben vastgezet. (…) Dit is het enige compliment dat ze me konden geven.’ Debs kreeg bijna een miljoen stemmen, maar speelde daarmee een marginale rol in de strijd om het presidentschap. Harding won de verkiezingen met overmacht.

De nieuwe president was Debs beter gezind dan Wilson. Gratie kreeg hij nooit, maar Harding besloot hem wel strafvermindering te geven. Op 26 december 1921 kwam de populaire politicus vrij. Zijn medegevangenen juichten hem toe terwijl hij richting de uitgang liep, schreef The New York Herald op haar voorpagina, en buiten de gevangenis wachtten vijftigduizend aanhangers hem op. Maar ondanks die volksliefde zat een laatste gooi naar het presidentschap er niet meer in. Debs was tijdens zijn gevangenschap ziek geworden en overleed in 1926. Volgens het overlijdensbericht in universiteitskrant The Cornell Daily Sun had Amerika een ‘voortreffelijke apostel van het socialisme’ verloren.