De Olympische Spelen van 1936 in Berlijn werden door de nazi’s ingezet als een gigantisch propagandamiddel. Sporters die actief waren op de ‘Spelen van Hitler’ kregen daar later kritiek op. Zo ook Rie Mastenbroek, de Nederlandse zwemster die vier medailles binnensleepte, maar voortaan altijd geassocieerd werd met het Duitse regime. Marian Rijk schreef een boek over de vergeten Olympiër: ‘Iedere vier jaar kreeg ze de vraag waarom ze voor Adolf Hitler gezwommen had’.
Waarom verdient Rie Mastenbroek een biografie?
‘Ze is een vergeten sportheld. Er zijn genoeg sporters van haar generatie die we allemaal kennen en hoog hebben zitten: Max Eeuwe, Fanny Blankers-Koen, Bep van Klaveren. Ik vind dat zij in dat rijtje thuishoort.
De prestaties van Mastenbroek raakten besmet omdat ze deelnam aan de propagandaspelen van Hitler. Wij weten nu wat er in 1936 in Duitsland gaande was, maar Rie was zich daar toen niet van bewust. Wat zij daar presteerde was werkelijk fenomenaal: drie gouden medailles en één zilveren. Ze verdient daarom een eerherstel.’
Dit artikel is exclusief voor abonnees
Mastenbroek is inmiddels overleden. Wie heeft u kunnen raadplegen voor het boek?
‘Ik heb uitgebreid contact gehad met haar zonen, en onder andere een goede vriend en een neef. Rie is vroeger natuurlijk wel beschreven en veelvuldig geïnterviewd door sportjournalisten, maar de mensen die haar nauw hebben gekend konden een persoonlijker beeld van haar schetsen. Daarmee kreeg ik nog beter zicht op haar karakter.’
Genoot zij van de Spelen in Berlijn?
‘Ja, ze vond het prachtig. Het was een modern evenement en strak georganiseerd. In Berlijn vond ze haar perfecte vorm en wist ze op wilskracht vier medailles binnen te slepen. Ze was technisch niet de beste zwemster, maar moest het echt hebben van haar felheid. Ze kwam tijdens de Spelen bovendien in aanraking met ambitieuze sporters uit allerlei culturen, dat maakte het een mooie gebeurtenis in haar leven.’
Mastenbroek was 17 tijdens de Spelen, was ze te jong om te zien wat er in Duitsland gebeurde?
‘Ze was er in ieder geval niet mee bezig. Het was niet zo dat de internationale gemeenschap geen benul had van de binnenlandse politiek Berlijn. Er werd het nodige onderhandeld en gelobbyd om de Spelen op een waardige manier plaats te laten vinden. Het liefst wil je politiek en sport scheiden, maar de Spelen in 1936 laten zien dat dat niet altijd lukt. Dat geldt bijvoorbeeld ook voor de Spelen in Sochi en het komende WK voetbal in Qatar.
Was de zwemster aanvankelijk wel populair na het winnen van zoveel medailles?
‘Zeker. Ze werd na de Spelen als een heldin onthaald. In de trein naar huis stonden mensen langs het spoor te zwaaien en applaudisseren. Iedereen vond haar geweldig, ook omdat ze een nuchtere, opgewekte en benaderbare vrouw was. Nederland was echt trots op haar.’
Wanneer sloeg die populariteit om?
‘Toen de Tweede Wereldoorlog voorbij was. Na de oorlog stond Nederland in het teken van wederopbouw en wilde men liever vooruitkijken dan terugblikken. Inmiddels was duidelijk dat de Spelen van 1936 propagandaspelen waren geweest. Nederland werd er liever niet aan herinnerd dat het zich om de tuin had laten leiden en destijds gewoon sporters had afgevaardigd.’
En daar werd Mastenbroek de dupe van?
‘Ja, de Spelen van 1936 achtervolgden haar. Iedere vier jaar kreeg ze dezelfde vraag: waarom ze voor Hitler gezwommen had. Het beeld dat ze achter het Duitse regime had gestaan raakte ze maar niet kwijt. Dat maakte veel frustratie en bitterheid bij haar los, omdat ze als sporter niet bezig was geweest met politiek. De Olympische Spelen waren in de jaren dertig de enige plek om zich te meten met de beste zwemsters ter wereld. Het was voor haar een logische keuze om naar Berlijn te gaan.
De oorlog betekende voor Mastenbroek bovendien een ommezwaai in haar persoonlijk leven. Haar huwelijk strandde en ze moest als alleenstaande moeder hard werken voor haar geld. Na de oorlog probeerde ze vooral het hoofd boven water te houden. Door haar sportprestaties werd ze nog wel eens uitgenodigd voor een reünie of evenement, maar daar werd steeds weer de link gelegd met de propagandaspelen. Dat voelde voor haar onrechtvaardig.’
Is dit boek een eerste stap in haar eerherstel?
‘Dat eerherstel is gelukkig al een paar jaar gaande. Er zijn inmiddels enkele straatnamen, een sportpark en een 50-meterwedstrijdbad in Rotterdam naar haar vernoemd. Toch is het contrast met andere sporters uit haar tijd nog steeds te groot.’
Zijn er meer succesvolle sporters achteraf ‘besmet’ geraakt?
‘Mastenbroek voelde zich verwant met judoka Wim Ruska, wiens twee gouden medailles op de Spelen van 1972 altijd zijn overschaduwd door de Palestijnse aanslag op de Israëlische delegatie. Hij kreeg financiële problemen na zijn successen, en dat herkende Mastenbroek. Ze vond dat hij een goede uitkering verdiende vanwege zijn prestaties en nam het geregeld voor hem op. Na wat ze zelf had meegemaakt was ze fel in de strijd om dat voor elkaar te krijgen.’
