Maart is de maand van de vrouwenbeweging, met om te beginnen 8 maart als Internationale Vrouwendag. Het is geen toeval dat juist deze maand is gekozen: in maart 1848 brak in Duitsland de revolutie uit. Universitair docent Anne Heyer (Universiteit Leiden) legt uit wat het verband is. ‘Voor het eerst bezochten vrouwen de senaat.’
Wat is het belang van de Maartrevolutie voor de vrouwenrechtenbeweging?
‘Veel vrouwen die actief waren in de Maartrevolutie in Duitsland van 1848 migreerden naar de Verenigde Staten. Daar werden ze onderdeel van de vrouwenbewegingen. Verder dienden de Maartrevolutie en de Revolutie van 1871 in Frankrijk als inspiratiebronnen voor de vrouwenrechtenactivisten in de vroege twintigste eeuw. Het is geen toeval dat Internationale Vrouwendag op 8 maart valt, op die datum werd ook de Commune van Parijs opgericht.’
Wat hield de Maartrevolutie in?
‘Duitsland bestond in het midden van de negentiende vooral uit autocratische staten. Een groot deel van de bevolking deed niet mee met de politieke besluitvorming. Alleen een klein deel van de mannen had iets te zeggen, vrouwen helemaal niets. Maar vanuit Frankrijk verspreidden zich in 1848 democratische ideeën over Europa.
Dit artikel is exclusief voor abonnees
De eerste revolutionaire activiteiten in Duitsland vonden in Baden plaats, vlak over de Franse grens. Vanuit Baden verspreidde de revolutie zich in maart over het gehele Duitse taalgebied. In Frankfurt werd een parlement opgezet, dat discussieerde over de toekomst van een verenigd Duitsland. Het ging erover hoe democratisch deze nieuwe staat moest worden en of Oostenrijk wel of niet bij een Duitse staat hoorde. Deze onderlinge verschillen liepen uit op ruzies, die reactionaire krachten de kans gaven om het Frankfurter parlement met geweld uit te schakelen.’
‘Een klein aantal vrouwen zat bij een revolutionair leger’
Waren er ook vrouwen actief tijdens de Maartrevolutie?
‘Het ging om drie groepen. Een klein aantal vrouwen zat bij een revolutionair leger, zoals dat van Baden, en vocht op de barricades. Daar sneuvelden ze ook geregeld, maar vaak werden hun namen niet eens genoemd door kranten. Er was een andere groep vrouwen die meer betrokken was bij het intellectuele denken over de revolutie. Je had schrijfsters en filosofes die opeens konden publiceren, omdat de censuur was weggevallen.
Ten slotte had je vrouwen die tijdens de revolutie, maar ook erna, organisaties opzetten. Er waren vrouwen die petities schreven en zelfs vrouwen die op podia spraken, maar dat was uitzonderlijk. Een revolutie creëert chaos en die chaos leidt tot mogelijkheden, maar die mogelijkheden zijn beperkt.’
Kunt u namen noemen van activistes?
‘Marie Rogge is zo’n vrouw. Tijdens de Revolutie was zij actief in Bremen. Rogge had een petitie opgezet om een democratischgezinde pastoor te bevrijden uit de gevangenis. Er waren aparte petities voor mannen en vrouwen, maar de vrouwen haalden veel meer handtekeningen op. Samen met twee andere vrouwen ging Rogge naar de senaat om die petitie te overhandigen. Dat is een speciaal moment omdat een politiek actieve vrouw vóór de Maartrevolutie de senaat niet kon bezoeken.
We hebben helaas alleen kleine stukjes informatie over de rol van vrouwen, omdat zij hun teksten vaak niet bewaarden. En niet alleen zijzelf, ook hun families én archivarissen, meenden dat het niet belangrijk was wat zij te vertellen hadden. De informatie die we hebben is vaak te danken aan de Pruisische politie, die nauwgezet informatie bijhield over radicalere vrouwen.’
Openingsbeeld: Revolutionairen op de barricaden in Berlijn, 19 maart 1848. Bron: WikiCommons.
