Home Commentaar: Televisiedemocratie

Commentaar: Televisiedemocratie

  • Gepubliceerd op: 7 juni 2002
  • Laatste update 07 apr 2020
  • Auteur:
    Maarten van Rossem

Ook na zijn dood heeft Pim Fortuyn de verkiezingen van 15 mei volledig gedomineerd. Volgens sommigen heeft hij met zijn flamboyante populisme de politiek weer teruggegeven aan de gewone burger; anderen zien in hem een gevaarlijke, polariserende politicus, wiens succes uiteindelijk berustte op het xenofobe ressentiment van de kleine man.

        Een even scherp verschil van opvatting bestaat er over de toekomst van de door hem gestichte beweging. Zal die vrij snel en geruisloos van het politieke toneel verdwijnen als de door Fortuyn gewekte sentimenten wegebben en haar doelstellingen zich niet snel laten realiseren, of is zij een blijvertje in het politieke landschap?
Zal Fortuyn, kortom, over een eeuw gereduceerd zijn tot een curieuze voetnoot in de Nederlandse geschiedenis of zal hij als de eerste begaafde televisiepopulist de founding father blijken te zijn van een nieuwe ontwikkelingsfase van de Nederlandse democratie? Moeten we hem vergelijken met Abraham Kuyper, een even megalomane aansteller, maar desalniettemin de politieke gigant van de late negentiende eeuw? Of met de liberaal M.W.F. Treub, even ambitieus, maar onsuccesvol vanwege een gebrek aan parlementaire talenten en een solide partij? Het definitieve antwoord op die vragen valt nog niet te geven, al meende de bedaagde columnist van NRC-Handelsblad J.L. Heldring dat Fortuyn in een paar maanden wellicht meer in de Nederlandse politiek heeft veranderd dan D66 in meer dan drie decennia.
Het lijkt mij niet waarschijnlijk dat Fortuyn de historische statuur van Kuyper zal verwerven, al was het maar omdat hij ontijdig aan zijn eind is gekomen. Kuyper was bovendien in de periode dat de partijdemocratie haar vorm kreeg de stichter van de eerste moderne politieke partij in Nederland, de Antirevolutionaire Partij. Niet de Lijst Pim Fortuyn zal het komende kabinet domineren, maar een karakteristiek ogende erfgenaam van Kuyper. Die Lijst Fortuyn lijkt mij, beroofd van haar charismatische leider, geen lang leven beschoren.
Haar snelle corrosie betekent echter niet dat ook Fortuyn zelf zonder veel gerucht uit de geschiedenis zal verdwijnen. Waar Kuyper de dominante politicus was in de stichtingsfase van de partijdemocratie, was Fortuyn, een politicus zonder partij, de eerste die optimaal gebruik maakte van de mogelijkheden van de televisiedemocratie. Die is evident de opvolger van de partijdemocratie en al sinds de late jaren zestig in de maak. Je zou kunnen zeggen dat de televisiedemocratie aan kracht wint, terwijl de partijdemocratie langzaam doodbloedt.
In de televisiedemocratie wordt de binding van de kiezers aan een partij steeds zwakker; de zwevende kiezer is daar dominant. Tegelijkertijd komt de politiek via de televisie tot de kiezer. Om hem te mobiliseren is geen partij meer nodig. Vage onlustgevoelens, populistische retoriek en een politicus die weet wat hem te doen staat in de onvermijdelijke politieke soap, zijn voldoende.

Maarten van Rossem is redactioneel medewerker van Historisch Nieuwsblad.

Dit artikel is exclusief voor abonnees

Dit artikel op Historischnieuwsblad.nl is alleen toegankelijk voor abonnees. Met liefde en zorg werken wij iedere dag weer aan de beste historische verhalen door toonaangevende historici. Steun ons door lid te worden voor maar €4,99 per maand, de eerste maand €1,99. Log in om als abonnee direct verder te kunnen lezen of sluit een abonnement af.