Zou het aan mij liggen, of klopt het dat je steeds vaker leest over moedwillig vergeten of weggestopte geschiedenissen? In het Volkskrant Magazine vertelde hiphopper Andrew Makkinga over zijn favoriete spullen. Daaraan vooraf ging een soort geloofsbelijdenis over hiphop. Wat is hiphop? Dat is de status-quo niet accepteren. ‘Niet wat onze geschiedenis betreft – waarom wordt een deel van de Nederlandse geschiedenis weggemoffeld?’ Huh? Uitleg ontbreekt. Andrew Makkinga is zwart, dus ik veronderstel dat hij het slavernijverleden bedoelt.
Tweede voorbeeld. In de NRC stond een ingezonden brief over de film Het bombardement, met Jan Smit. De lezer maakte bezwaar tegen de bespreking van de film in de krant. Daarin stond kennelijk dat het Duitse bombardement op Rotterdam van mei 1940 ‘min of meer uit het collectieve geheugen zou zijn weggedrukt, net als de Jodenvervolging en de politionele acties in Nederlands-Indië’.
Ik denk dat de Jodenvervolging helemaal niet uit het geheugen is gewist, en de politionele acties zijn dat evenmin. Het Rotterdamse bombardement nog minder. Er zijn allerlei bombardementen uit de Tweede Wereldoorlog die je vergeten zou kunnen noemen, de meeste omdat ze door de geallieerden zijn uitgevoerd. Maar uitgerekend het Duitse bombardement van mei 1940 op Rotterdam niet. Dan kun je de hele geschiedenis van de Tweede Wereldoorlog wel weggemoffeld noemen. Hoe kom je erbij?
Ik heb een theorie over dat idee van vergeten of onderdrukte geschiedenis. Een jaar of wat geleden ging ik voor de Volkskrant naar het Zeeuws Museum in Middelburg. Het onderwerp van de tentoonstelling in kwestie was de slavernijgeschiedenis van Zeeland. Het was een fraaie expositie over een niet zo fraai verleden. Tijdens de uitleg zei de conservator dat het hoog tijd werd dat die weggestopte geschiedenis bovenkwam.
Ook toen al leek het me onzin, en ik vertelde de man over het geschiedenisboek van mijn zoons op de middelbare school, met een heel hoofdstuk over slavernij. Ik wees op het slavernij-instituut NiNsee, inmiddels alweer wegbezuinigd. En nota bene op dezelfde tentoonstelling werd een televisieserie over slavernij vertoond. Mijn argumenten maakten geen indruk. Slavernij was verdrongen geschiedenis. Punt uit. Mijn conclusie was dat het niet om de zaak zelf ging, maar om een habitus die in stand moet blijven.
Nu mijn theorie. Die begint met de vaststelling dat journalisten – ikzelf bijvoorbeeld – zich steeds vaker met geschiedenis zijn gaan bemoeien. Journalisten willen twee dingen: nieuws onthullen en misstanden aan de kaak stellen. En liefst allebei tegelijk.
Van oudsher zijn journalisten links, dus het vruchtbaarste schandaal zat lange tijd in de uitbuiting van de arbeiders. Maar arbeiders zijn er nauwelijks meer en voor zover ze er nog wel zijn, stemmen ze PVV. Dus daar is weinig eer meer te behalen. Daarna week het engagement uit naar de derde wereld. Helaas bleken de regimes daar grotendeels corrupt, dan wel wisten de ontwikkelingslanden zich gaandeweg aan de armoede te ontworstelen.
Het aanbod aan aantrekkelijke misstanden nam dus af, terwijl het aantal journalisten de laatste decennia alleen maar is toegenomen. Wat resteerde waren de schandalen uit het verleden. Een mooie uitkomst voor reporters die graag ellende wilden openbaren. Zo is de man die er nu al een tijd voor ijvert het standbeeld van J.P. Coen uit Hoorn te verwijderen een journalist. Jammer genoeg was de slechtigheid van Coen al een paar eeuwen lang geen nieuws – het echte werk is natuurlijk de onthulling van een opzettelijk achtergehouden schandaal.
Welnu, als die achtergehouden schandalen er niet zijn, dan worden ze gemaakt. De historicus Cees Fasseur is kenner van het genre. Ik vroeg hem onlangs hoe vaak nu al onthuld is dat koningin Wilhelmina in Londen op de hoogte was van de Jodenvervolging, maar er niets aan deed. Wel tien keer, zei Fasseur door de telefoon.
Ook de primeur van de standrechtelijke executies tijdens de politionele acties wordt telkens opnieuw als nieuws gebracht. Als historicus kun je je vingers blauw schrijven, maar die politionele acties zullen net als de slavernij eeuwig vergeten blijven.
Dit artikel is exclusief voor abonnees
