Het lijkt onmogelijk de wereldwijde impact van de Tweede Wereldoorlog in één boek inzichtelijk te maken. En dat ook nog op een toegankelijke manier. Maar Keith Lowe heeft het geflikt. Het geheim van Angst en vrijheid is een combinatie van 25 indringende ooggetuigenverhalen en zijn eigen, bredere beschouwingen.
Zo besteedt Lowe veel aandacht aan de mythologieën over de Tweede Wereldoorlog die zich diep in het collectieve bewustzijn hebben genesteld. Over de hele wereld spreken mensen over de oorlog in termen van helden en monsters, apocalyps en wedergeboorte. Bovendien gebruiken we deze symbolen om onze hedendaagse wereld mee te duiden. Nergens is dat zichtbaarder dan in het politieke debat, waar verwijzingen naar fascisme en de Holocaust dagelijkse kost zijn.
Lowe wordt daar naar eigen zeggen wanhopig van. ‘Wat ooit een begrijpelijke reactie op gigantische en onmenselijke gebeurtenissen was, is sindsdien een onbewuste methode geworden om andere, verontrustender driften te bevredigen, waarvan sommige eigenlijk weinig met de oorlog te maken hebben.’ Zo vraagt Lowe zich af ‘of onze voortdurende fascinatie voor de verwoesting van de Tweede Wereldoorlog niet ook deels voortkomt uit onze eigen onbewuste wens om een actief aandeel te hebben in de vernietiging van de wereld’.
Het meest ergert de Britse historicus zich aan politiek misbruik. Toch vergelijkt ook hijzelf hedendaagse ontwikkelingen met de Tweede Wereldoorlog. Dat merkte hij tijdens het referendum over Brexit. Lowe ervoer het uittreden van zijn land uit de Europese Unie als een terugkeer naar het gevaarlijke nationalisme van vóór 1939. Het kostte hem moeite zichzelf ervan te overtuigen dat de geschiedenis zich niet noodzakelijkerwijs herhaalt en dat angst een slechte raadgever is. Met deze sympathieke ontboezeming laat Lowe zien dat een contemporain historicus ook maar een mens is, die zich niet kan loskoppelen van de wereld die hij beschrijft.
Bas Kromhout is historicus en journalist.
Angst en vrijheid. Hoe de Tweede Wereldoorlog ons voorgoed veranderde
Keith Lowe
548 p. Balans, € 27,50
Dit artikel is exclusief voor abonnees
