Historische speelfilms sukkelen altijd achter historische inzichten aan. Om een groot publiek te bereiken geven ze algemeen geaccepteerde opvattingen weer, die vaak niet overeenstemmen met de laatste wetenschappelijke meningen. Die vertraagde reactie is goed vast te stellen bij Nederlandse films over de Tweede Wereldoorlog, maar in Frankrijk gaat het niet anders.
Dit artikel krijgt u van ons cadeau
Wilt u ook toegang tot HN Actueel? Hiermee leest u dagelijks geschiedenisverhalen met een actuele aanleiding op onze website en ontvangt u exclusieve nieuwsbrieven. U kunt de eerste maand onbeperkt lezen voor € 1,99. Sluit hier een abonnement af en u heeft direct toegang.
Al decennia voordat de samenleving ervan doordrongen was, betoogden Franse historici dat niet iedere Fransman in het verzet had gezeten en dat de overheid behulpzaam was bij de Jodenvervolging. Het keerpunt vormde de herdenking in 1992 van de grote razzia in 1942 in Parijs. In twee dagen werden bijna 13.000 Joden opgepakt, onder wie 4000 kinderen. Vijfduizend van hen werden meteen afgevoerd naar het doorgangskamp Drancy, het voorportaal van Auschwitz. De andere 7000 werden gevangengezet in het overdekte wielerstadion Vélodrome d’Hiver. De omstandigheden in het bloedhete stadion waren hemeltergend: geen toiletten en nauwelijks water en voedsel. Na vijf dagen werden de gevangenen overgebracht naar doorgangskampen en later afgevoerd naar Auschwitz. Slechts dertig gedeporteerden keerden terug.
Meer filmrecensies lezen? Schrijf u in voor onze gratis nieuwsbrief.
Na de oorlog verdween de gruwelijke gebeurtenis in de doofpot, omdat hij niet strookte met de mythe van het heldhaftige Franse volk dat zich onder aanvoering van generaal De Gaulle had bevrijd van de Duitse bezetter. Vanaf de jaren zestig raakte dit lelieblanke beeld meer en meer aangetast. De grote Parijse razzia in 1942 was het gruwelijkste voorbeeld van actief overheidsoptreden. De razzia werd niet georganiseerd en uitgevoerd door de Duitse bezetter, maar door de Franse politie. Ook het idee om niet alleen alle volwassenen maar ook alle kinderen te deporteren kwam niet van de nazi’s, maar was bedacht door René Bousquet, het hoofd van de Franse politie. Joodse kinderen zonder ouders zouden maar voor overlast zorgen.
Majesteit
‘Ik ben geen ingehuurde toneelspeelster,’ roept koningin Beatrix tegen premier Balkenende als hij een regel wil veranderen in de troonrede. Als hij zijn zin wil doordrijven, dreigt Beatrix met aftreden. Majesteit speelt in 2003, kort na de dood van prins Claus. Beatrix is eenzaam en het keurslijf van de monarchie knelt heviger dan ooit. Flashbacks tonen haar in gelukkiger tijden met Claus op vakantie in Afrika.
Als hommage aan haar gestorven geliefde wil ze dat de troonrede ‘ondubbelzinnige maatregelen’ aankondigt om de ellende in Afrika te bestrijden. Balkenende noemt het ‘een heel gevaarlijke vorm van rouwverwerking’. Scenarist Ger Beukenkamp fantaseerde erop los in zijn scenario. Het resultaat is een amusante, maar ongeloofwaardige koninginnensoap met als boodschap dat het hoog tijd is die arme Oranjes van de monarchie te verlossen.
Het duurde lang voordat Franse politici namens de Franse staat rekenschap aflegden voor de schandvlek. Nog in 1992 wilde president François Mitterrand van geen schuld weten. De golf van kritiek op Mitterrand bewees dat de tijden waren veranderd. Drie jaar later bood president Jacques Chirac de Joodse gemeenschap namens de Franse staat onomwonden excuses aan. Dat vijftien jaar later de Franse filmindustrie ook wakker is, bewijst dat collaboratie definitief niet langer taboe is. Er zijn dit jaar zelfs twee films over de Parijse razzia gemaakt. Na La rafle, dat veel melodramatische oorlogsclichés bevat, is er nu de verfilming van Tatiana de Rosnays bestseller Elle s’appelait Sarah (Haar naam was Sarah).
De film volgt net als de roman twee lijnen. De ene vertelt het verhaal van de tienjarige Sarah, die met haar ouders in 1942 thuis wordt opgepakt, maar nog net haar broertje in een kast weet te duwen, die ze op slot draait. Ze zegt tegen het jochie dat ze na een paar dagen terug zal zijn. Het is de opmaat voor een aangrijpend overlevingsverhaal. Het tweede spoor speelt zich af in het heden. Het volgt de journaliste Julia, die een artikel over de razzia schrijft. Als ze ontdekt dat in het appartement dat haar man van zijn ouders heeft geërfd het gezin van Sarah vóór de razzia woonde, stelt ze lang verborgen pijnlijke vragen. Hoe is haar schoonfamilie aan het huis gekomen? Ingepikt na de oorlog? En wat is er met Sarah gebeurd? Haar naam was Sarah gaat over de oorlog, maar ook over de verwerking ervan.
De film toont collaboratie en verzet, en alles tussen deze polen in, maar vraagt zich ook af hoe met het verleden moet worden omgegaan. Moet de onderste steen altijd boven? Waarom bijt de journaliste zich vast in het oorlogsverleden? Hoe zuiver zijn haar motieven? Gaat het haar om de waarheid of moet het Joodse leed zin geven aan haar leven? Het indringende Haar naam was Sarah dwingt tot stevig napraten.
Des hommes et des dieux
In 1996 werden zeven Franse monniken van de cisterciënzer orde in het Algerijnse binnenland gekidnapt. Twee maanden later werden ze vermoord teruggevonden. De slachtpartij werd geclaimd door een islamitisch fundamentalistische terreurgroep, maar er waren ook geruchten dat de monniken waren omgekomen bij een mislukte bevrijdingspoging van het Algerijnse leger. De speelfilm Des hommes et des dieux laat beide opties open.
De film laat zien hoe de monniken klem komen te zitten in de strijd tussen islamitische fundamentalisten en het Algerijnse leger. Ze worden gewantrouwd door beide partijen. Als de sfeer steeds bedreigender wordt, staan de monniken voor een dilemma: blijven of weggaan? Ze blijven omdat ze de dorpelingen niet in de steek willen laten. Des hommes et des dieux is een hommage aan hun moed.
