In de stelling reageert een vast panel van historici op een actuele gebeurtenis.
Martin Sommer:
‘Wat in de discussie over 4 en 5 mei vaak wordt vergeten, is dat de betekenis van de Tweede Wereldoorlog wezenlijk is veranderd. En vooral dat wijzelf niet meer dezelfde mensen zijn als degenen die de oorlog herdachten in pakweg de jaren vijftig. Leidraad was destijds het werk van historicus Loe de Jong. De bezetting was iets dat Nederland overkwam, in de toonsoort van onderdrukking en verzet.
Daarna raakte het nationalisme besmet. Niet vanwege de oorlog, al werd die uiteraard het symbool van het nationalisme. Maar doordat alles wat groter was dan jezelf in het ongerede raakte. De kerk, de politieke partij, de school, het gezin, en dus ook de natie. Sindsdien kon er steeds minder nationaal worden herdacht.
Wat ervoor in de plaats kwam, was een radicaal individualisme. Dat zie je terug in de manier waarop de oorlog in Nederland, het meest geïndividualiseerde land ter wereld, wordt herdacht. Zoals in het voorwoord van Mark Rutte in een bundel over de herdenking, uit 2012. “Mensen hebben allemaal hun eigen individuele ervaringen en herinneringen,” schrijft Rutte. “Hierin schuilt de kracht van de manier waarop we in Nederland herdenken: er is ruimte voor álle verhalen.”’
Martin Sommer is historicus en journalist van de Volkskrant.
Beatrice de Graaf:
‘Als iemand die is opgegroeid in Putten, kan ik me niet voorstellen dat de herdenking van de razzia op 1 oktober ooit zal worden afgeschaft. Het hoort bij mijn dorp, inclusief de gezamenlijke herdenkingen met Duitsers. De jaarlijkse herdenkingen in Putten maken voor mij ook goed duidelijk wat de essentie is van herdenken: het is simpelweg een blijk van respect aan gevallenen en andere slachtoffers van oorlog en ellende.
Maar er is meer. Herdenkingen kunnen de burgers van een bepaald land of een bepaalde plaats ook verbinden. Het zijn momenten waarop de geschiedenis en actualiteit kunnen worden geijkt aan algemene principes van rechtvaardigheid, en de bestrijding van onrecht. De Tweede Wereldoorlog is – en zal dat het voorlopig ook nog wel blijven – een belangrijk ijkpunt voor onze naoorlogse democratische orde. In tijden van fake news en een sluipende opwaardering van oorlogstaal en ophitsing is dat een goede zaak.
In die ruimte van eerbied en respect die op 4 en 5 mei wordt gecreëerd, kunnen wat mij betreft ook andere oorlogen, conflicten en slachtoffers een plaats vinden. Maar zolang zich geen alternatieve morele ijkpunten en dieptepunten voordoen, blijven de jaren 1940-1945 en de Holocaust voor mij het centrum van onze nationale en historische plaatsbepaling.’
Beactrice de Graaf is hoogleraar geschiedenis aan de Universiteit Utrecht.
Felix Klos:
‘Sinds 1961 herdenken we op 4 mei ook diegenen die na de Tweede Wereldoorlog bij gewelddadige conflicten omkwamen. Die verbreding vond toen plaats op initiatief van de veteranen. Het lijkt me dan ook nogal arrogant te stellen dat de veteranen dit toen verkeerd hebben gezien, en dat hun fout moet worden hersteld. Het is ook niet of-of, maar en-en: de oorlog en de Holocaust blijven leidend, als waterscheiding in de Europese geschiedenis.
Elk jaar op 4 mei vechten we opnieuw. Maar nu tegen het vergeten. Ook daarom lijkt het me onjuist de herdenking in het verleden te willen opsluiten. We moeten onszelf die dag namelijk ook de vraag stellen hoe we onvrijheid, willekeur, terreur en genocide in onze eigen tijd kunnen voorkomen.
Tijdens zijn voordracht op 5 mei 2012 in Breda beschreef de Duitse bondspresident Joachim Gauck onze huidige wereld als “paradijselijk”. Hij verwees naar de internationale instituties die Nederlanders en Duitsers na de oorlog gezamenlijk hebben opgericht, en die nu al meer dan zeventig jaar de vrede in Europa bewaken. Die instituties zijn met mensenhanden gebouwd. Ze kunnen dus ook met mensenhanden worden afgebroken. Daarvan moeten we ons constant bewust zijn, en de bredere herdenking van 4 mei helpt ons daarbij.’
Felix Klos is historicus en auteur van Winston Churchill, vader van Europa.
Dit artikel is exclusief voor abonnees
