In 1430 ontving de alleenstaande moeder Janne Schuts, dienstmeid te Antwerpen, een aanzienlijk bedrag van haar overleden baas, de viskweker Laureys Hacke.
Hij was tevens de vader van haar bastaarddochter. Met zijn geld kocht Janne een haringkraam en betrad ze als investeerder de kapitaalmarkt. Ze boekte geweldige investeringssuccessen. Dankzij haar rijkdom werd haar dochter een aantrekkelijke huwelijkspartner.
De sociale opmars van de ongehuwde dienster Janne was geen uitzondering, schrijven vijf Leuvense historici in Wijvenwereld. Tot nu toe dachten mediëvisten dat alleen een handvol weduwes de mogelijkheid had actief te beleggen. Maar naar nu blijkt was pakweg 10 procent van de investeerders in langetermijnleningen in het vijftiende-eeuwse Antwerpen een alleenstaande vrouw. En dat waren niet allemaal weduwes.
Zo passeren vele levensgeschiedenissen van ‘wijven’ – de middeleeuwse term voor vrouwen – die leefden tussen 1250 en 1550 in het hertogdom Brabant in de Zuidelijke Nederlanden. Getrouwde ‘coopwijven’ die bij het zakendoen handelingsbekwaam waren, bedrogen echtgenotes die een scheiding eisten van tafel en bed, dames die zich bewust lieten schaken om aan de partnerkeuze van hun ouders te ontsnappen – ze maken allemaal korte metten met het stereotype van de onmondige, onderdrukte vrouw die niet deelnam aan het publieke leven.
De Belgische historici raadpleegden schepenenverslagen uit onder meer Leuven, Antwerpen en Den Bosch. Deze juridische documenten leverden een schat aan informatie. Wijvenwereld maakt duidelijk dat wij een volstrekt verkeerd beeld hebben van de middeleeuwse samenleving en de sekseverhoudingen. Anders dan wel wordt gedacht, waren er tal van regels die vrouwen beschermden: op verkrachting stond de doodstraf, er was alimentatieplicht – ook voor ongehuwde vaders – en zonen en dochters erfden gelijk. Kindhuwelijken kwamen alleen voor bij de elite, gewone burgers trouwen als ze ver in de twintig zijn.
In veel opzichten leek de middeleeuwse samenleving op de onze, stellen de auteurs. Ongetrouwde koppels, samengestelde gezinnen, overspel – alles kwam voor. Het idee dat de kerkelijke zedenleer vrouwen volledig aan banden legde, is gebaseerd op moralistische geschriften van tijdgenoten, niet op de werkelijkheid. Vrouwen mochten weliswaar geen machtsposities bekleden, maar ze kenden hun rechten goed en grepen hun kansen. De auteurs van Wijvenwereld vinden het problematisch dat het lijkt alsof alleen mannen de Middeleeuwen vormgaven en dat vrouwen naar de zijlijn van de geschiedschrijving zijn verbannen. ‘Dit heeft invloed op de rol- en verwachtingspatronen die we zelf hanteren voor vrouwen en mannen vandaag,’ schrijven ze in hun nawoord.
Dit artikel is exclusief voor abonnees
