In zijn recent verschenen boek De bittere weg naar de vrijheid. Een nieuwe geschiedenis van de bevrijding van Europa wil de Amerikaanse historicus William Hitchcock laten zien dat het laatste jaar van de Tweede Wereldoorlog in Europa vol was van dramatiek en geweld. Volgens hem lijkt de opmars van de geallieerden een glorieuze tocht met dankbaar juichende Europeanen langs de kant van de weg, maar is er ook een andere kant van de medaille: het minder bekende verhaal van honger, geweld, bombardementen, roof en verkrachting. Hitchcock meent dat deze aspecten uit het Europese en vooral Amerikaanse geschiedverhaal zijn ‘weggezuiverd’.
Inderdaad zullen zeker voor een internationaal publiek de verhalen over bijvoorbeeld de verwoesting van Normandië en de Nederlandse hongerwinter relatief nieuw zijn. Interessant is ook Hitchcocks overzicht van het lot van de gevangenen uit de verschillende kampen, de slechte behandeling die zij ondervonden, hun moeizame en dramatische reis naar huis en het onbegrip dat zij aldaar ontmoetten. Geregeld put hij daarvoor uit het leven van Primo Levi als dramatisch voorbeeld van de dolende overlevende.
Over de verwoesting en wederopbouw van Duitsland is echter aanzienlijk meer bekend en de vraag is dan ook of Hitchcock werkelijk iets substantieels heeft toe te voegen aan de bekende verhalen over verkrachtingen door de Russen en de gevolgen van de Britse en Amerikaanse bombardementen.
Telkens onderbreekt hij zijn relaas met de verzuchting dat de geallieerden zich minder netjes gedroegen dan het grote publiek achteraf wellicht denkt en dat de herinnering hieraan verdrongen is. Het grote publiek, lijkt hij te denken, heeft een te rooskleurige voorstelling van het gedrag van de geallieerde troepen. Maar dat lijkt mij onzin.
De meeste Europeanen weten uit eigen ervaring of uit familieverhalen heus wel dat het er in oorlogstijd niet altijd even fatsoenlijk aan toeging. En natuurlijk waren er na de bevrijding spanningen tussen de bevrijde maar hongerige Europeanen en de goed doorvoede, nylonkousen en sigaretten uitdelende bevrijders. Niet voor niets was een gevleugelde kreet in deze jaren: ‘Weg met de Canadezen. Wij willen ook weleens kezen.’ Tot slot betwijfel ik of de lezers in de Verenigde Staten zo naïef zijn als Hitchcock denkt. Na Vietnam en Abu Ghraib maken ook weinig Amerikanen zich nog illusies over de fatsoensnormen van soldaten in oorlogstijd.
Wie op grond van de inleiding verwacht dat de auteur opzienbarende onthullingen doet over monsterachtig gedrag van de Verenigde Staten en Groot-Brittannië komt bedrogen uit. Hitchcock weet een spannend verhaal te vertellen en op gezette tijden wijst hij erop dat de Europeanen ook weleens kritiek hadden op de geallieerden. Maar dat laatste komt nogal geforceerd over. Natuurlijk waren de Normandiërs niet blij met de zware gevechten en bombardementen in de zomer van 1944. Maar wie zullen ze daarom hebben vervloekt: de Amerikanen of de Duitsers? Ik denk dat zelfs Fransen heel goed oorzaak en gevolg uit elkaar kunnen houden.
Nederland komt uitgebreid aan de orde vanwege de hongerwinter. Hitchcock besteedt veel aandacht aan het feit dat de geallieerden pas zeer laat speciale voedseltransporten en droppings organiseerden. Maar dat is niet zo verwonderlijk. De oorlog had absolute prioriteit, voor ‘humanitaire’ acties was niet of nauwelijks ruimte. Ook gaat hij niet in op het feit dat de honger mede veroorzaakt werd door het wereldvreemde bevel uit Londen om de spoorwegen plat te leggen.
Hitchcock wil twee dingen laten zien in zijn boek. In de eerste plaats dat het laatste oorlogsjaar erg zwaar was. Niet alleen voor de militairen, maar juist ook voor de burgerbevolking. In de tweede plaats vertelt hij over de spanningen tussen de geallieerden en de door hen bevrijde of bezette volkeren. Maar door deze twee dingen tegelijk te behandelen suggereert hij een causaal verband dat er niet is. Het laatste oorlogsjaar was zo zwaar voor de Europeanen door het hardnekkig verzet van de Duitsers, niet door de geallieerde opmars. Dit boek hinkt op twee gedachten, en dat is in de regel niet zo’n elegant gezicht.
Willem Melching is Duitslanddeskundige aan de Universiteit van Amsterdam.
William I. Hitchcock
De bittere weg naar de vrijheid. Een nieuwe geschiedenis van de bevrijding van Europa
495 p. Bert Bakker, € 34,95
Dit artikel is exclusief voor abonnees
