Ze werden veracht, belachelijk gemaakt en soms zelfs gedood. In veel samenlevingen hoorden weduwen na het verlies van hun man nergens meer bij. Mineke Schipper bracht hun trieste lot in kaart.
‘Een vrouw zonder man is als een vis zonder fiets,’ luidt een feministisch gezegde. Het is een reactie op de eeuwenlange overtuiging dat een vrouw leiding nodig had. Zonder man was ze een ‘paard zonder ruiter’, een ongeleid projectiel zonder status, want alleen in een huwelijk kon een vrouw haar bestemming vinden. Wie nooit trouwde werd geminacht, en dat gold ook voor weduwen – die waren immers het enige kwijt wat hen respectabel maakte: een man. Zo blijkt uit Weduwen van Mineke Schipper. Ze beschrijft de positie van deze groep door de tijden heen in verschillende werelddelen.
Meer boekrecensies lezen? Schrijf u in voor onze gratis nieuwsbrief.
In Europa en Noord-Amerika moesten weduwen zich onflatteus kleden in zwarte jurken met zo min mogelijk opsmuk. Ook dienden ze jarenlang een zwarte sluier te dragen. Ze mochten niet naar feesten, en het was hun eigenlijk niet meer toegestaan van het leven te genieten. Weduwnaars daarentegen stuitten nauwelijks op belemmeringen; die konden al snel een nieuwe bruid zoeken. De moraal stond knipogend aan hun kant: ze waren toch maar mooi van een onappetijtelijke oude tang verlost. ‘Verdriet over je dode vrouw duurt tot de deur,’ was het spreekwoord.
Maar er zaten ook materiële motieven achter de afkeer van weduwen, want wie moest er voor deze vrouwen zorgen? De schoonfamilie had er vaak geen zin in. Vandaar dat weduwen op alle mogelijke manieren verdacht werden gemaakt – veel vrouwen die als ‘heks’ werden beschouwd hadden hun man verloren. Om de verdenking weg te nemen dat ze de hand hadden gehad in het overlijden van hun echtgenoot, moesten weduwen hun verdriet uitvoerig tonen, bijvoorbeeld door dagenlang hard te huilen, niet te eten en zich niet te wassen.
In India was het gebruikelijk dat vrouwen hun man in de dood volgden en zich met hem lieten verbranden. Dat was niet verplicht, maar wel eervol. Velen stemden in, omdat vrouwen die alleen doorleefden een akelig bestaan van sociale uitsluiting te wachten stond.
De vrouwenemancipatie heeft ook de positie van weduwen verbeterd. Sinds midden twintigste eeuw gelden in het Westen voor hen geen verplichte rituelen meer. De keerzijde daarvan is volgens Schipper dat het verdriet nu zo individueel is dat de samenleving er geen oog meer voor heeft. Rouw mag vooral niet te lang duren. Dat maakt weduwen tegenwoordig min of meer onzichtbaar, maar ze zijn in elk geval vrij.
Weduwen. Een nooit vertelde geschiedenis
Mineke Schipper
264 p. Prometheus, € 22,50
Bestel bij Libris.
