Radicaal-rechtse politici zoals Elon Musk, Alice Weidel (AfD) en Martin Bosma (PVV) bestempelen het fascisme als een linkse ideologie. Aan de linkerkant van het politieke spectrum heerst juist de overtuiging dat fascisten handlangers waren van het grootkapitaal. Zo zou de term ‘nationaal-socialisme’ alleen maar zijn bedacht om de arbeidersmassa te misleiden, en haar nog gemakkelijker uit te buiten. Wie hebben gelijk?
Volgens historicus en fascisme-expert Robin te Slaa leenden fascisten hun ideeën van zowel links als rechts. ‘Ze beschouwden hun eigen ideologie als een synthese van nationalisme en socialisme,’ schrijft hij in het nieuwe nummer van Historisch Nieuwsblad. ‘Hitler riep in de jaren twintig al op tot een “huwelijk” tussen beide stromingen, die moest resulteren in “een ware volksgemeenschap”.’
Hoe links waren Hitler en Mussolini?
Naar eigen zeggen streefden fascisten naar een eigen nationale vorm van socialisme, die principieel anti-marxistisch was. ‘Fascisten geloofden niet dat de menselijke geschiedenis werd bepaald door de productieverhoudingen en de daarmee samenhangende strijd tussen maatschappelijke klassen, zoals Karl Marx had betoogd. In plaats daarvan vormde de permanente strijd tussen volken en rassen de drijvende kracht in de historie,’ aldus Te Slaa. ‘Maar dat hun ideologie socialistische elementen bevatte, valt niet te ontkennen.’
Sommige van die socialistische ideeën voerden de fascisten in Italië en de nazi’s in Duitsland ook daadwerkelijk uit. Te Slaa noemt in zijn artikel de belangrijkste:
- Ondernemers moesten hun bedrijven in dienst stellen van de welvaart van het volk en de (militaire) macht van de staat. De staat greep in als bedrijven niet het volksbelang dienden.
- De staat stelde meerjarenplannen op om de productie van grondstoffen, levensmiddelen en wapens te dirigeren. Het eigen land moest onafhankelijk worden van buitenlandse import.
- De staat regelde de arbeidsverhoudingen en streefde naar harmonie tussen werkgevers en werknemers door middel van onder meer pensioenen, ziektegeld en betaalde vakanties.
- De staat breidde sociale voorzieningen zoals werkloosheidsuitkeringen en ziektekostenverzekeringen fors uit.
Ondanks het sterke overheidsingrijpen in de economie, handhaafden fascisten het privébezit, privaat ondernemerschap en economische concurrentie. Om die reden stelt Hitlers biograaf Ian Kershaw dat hij geen socialist was. Te Slaa denkt er anders over: ‘Dat argument snijdt onvoldoende hout. Allerlei socialisten, onder wie de anarchist Pierre-Joseph Proudhon en naoorlogse sociaal-democraten, waren in verschillende mate voorstanders van privéondernemerschap.’
