Home Uit naam van de majesteit – Vilan van de Loo

Uit naam van de majesteit – Vilan van de Loo

  • Gepubliceerd op: 22 oktober 2020
  • Laatste update 13 okt 2022
  • Auteur:
    Rob Hartmans
  • 2 minuten leestijd
Uit naam van de majesteit – Vilan van de Loo

Vóór de oorlog gold hij als dapper en briljant militair, als efficiënt en krachtig bestuurder, als de man die orde op zaken stelde in ‘ons Indië’. Vanaf de jaren zestig stond hij te boek als botte houwdegen, de ‘slachter van Atjeh’ en een oorlogsmisdadiger die een van de bloedigste en zwartste bladzijden uit onze beschamende koloniale geschiedenis schreef. Volgens biografe Vilan van de Loo zeggen beide beelden vooral veel over hoe Nederland zichzelf wil zien. Vroeger als koloniale mogendheid, tegenwoordig als ‘verlichte’ natie. Ze stelt dat de ‘echte’ Van Heutsz hierdoor uit beeld is geraakt, en dat het dus de hoogste tijd werd dat deze ooit als nationale held vereerde militair eindelijk een behoorlijke biografie kreeg.

Jo van Heutsz (1851-1924) was de zoon van een officier die wegens alcoholisme uit dienst werd ontslagen en later aan lagerwal raakte. Het leger was voor hem een van de weinige manieren om hogerop te komen, maar wegens de slechte reputatie van zijn vader kon dat het best in Nederlands-Indië. Daar betoonde Van Heutsz zich een dapper en initiatiefrijk officier, die niet te beroerd was om in het openbaar duidelijk te maken wat er niet deugde aan het militair en politiek beleid. Hij was een van de hoogst gedecoreerde militairen en werd in 1898 benoemd tot gouverneur van Atjeh, waar Nederland al bijna 25 jaar verwikkeld was in een even uitzichtloze als bloedige strijd met de opstandige bevolking. De successen die hij daar boekte leidden ertoe dat hij in 1904 werd benoemd tot gouverneur-generaal van Nederlands-Indië.

Van de Loo nuanceert het beeld van de brute kolonisator en wijst ook op positieve kanten van Van Heutsz. Zo schafte hij enkele vernederende gebruiken af, benoemde hij een adellijke Indonesiër tot ambtenaar en was hij voor hoger onderwijs en beroepsperspectieven voor vrouwen – dit alles tot afgrijzen van het koloniale establishment. Van Heutsz was een modern man, die begreep dat niet alles bij het oude kon blijven en die doordrongen was van het meritocratisch ideaal, waarin capaciteiten belangrijker waren dan afkomst of anciënniteit.

Dit artikel is exclusief voor abonnees

Begrijp het heden, begin bij het verleden: met HN Actueel leest u historische achtergronden bij het nieuws van vandaag. Nu de eerste maand voor maar 1,99.

In haar ijver om hem ‘menselijker’ te maken schiet Van de Loo af en toe door en besteedt ze weinig aandacht aan het feit dat het er bijzonder bloedig aan toeging. Terloops merkt ze op dat toen Van Heutsz gouverneur-generaal was ‘de Atjehmethode’ in de overige ‘buitengewesten’ circa 50.000 doden kostte. Aan de kritiek die ook toen al werd geuit gaat ze grotendeels voorbij. Uiteraard was Van Heutsz niet als enige verantwoordelijk voor het bloedvergieten en de onderdrukking, maar hij was wel degelijk een meedogenloze houwdegen.

Rob Hartmans is historicus, journalist en vertaler.

Uit naam van de majesteit. Het leven van J.B. van Heutsz 1851-1924. Vilan van de Loo, 368 p. Prometheus, € 29,99

Dit artikel is gepubliceerd in Historisch Nieuwsblad 10-2020

Nieuwste berichten

Fout in routekaart rampvlucht Bijlmermeer belandde in onderzoeksrapport
Fout in routekaart rampvlucht Bijlmermeer belandde in onderzoeksrapport
Artikel

Fout in routekaart rampvlucht Bijlmermeer belandde in onderzoeksrapport

In het eindrapport van de Raad voor de Luchtvaart uit 1994 over de oorzaken van de Bijlmerramp stond een fout: op een routekaart van de rampvlucht was het moment waarop het vliegtuig twee motoren verloor, verkeerd aangegeven. Een oud-onderzoeker van de Raad, Henk Pruis, ontdekte de fout onlangs. Hij denkt dat die voeding heeft gegeven...

Lees meer
Greenpeace groot dankzij aanslag op Rainbow Warrior
Greenpeace groot dankzij aanslag op Rainbow Warrior
Interview

Greenpeace groot dankzij aanslag op Rainbow Warrior

Veertig jaar geleden blies de Franse geheime dienst het Greenpeace-schip de Rainbow Warrior op. Er viel één dode. De Nederlander Martini Gotjé was aan boord toen de bommen ontploften. Voor Greenpeace brak een nieuwe periode aan. Op 10 juli 1985 blies de Franse geheime dienst het Greenpeace-schip de Rainbow Warrior op. Het schip lag in...

Lees meer
Scène uit The teacher who promised the sea
Scène uit The teacher who promised the sea
Recensie

‘The Teacher Who Promised the Sea’ toont dat het Franco-verleden nog springlevend is

Autoritaire en dictatoriale regimes haten kritisch onderwijs. Dat blijkt ook uit de speelfilm The Teacher Who Promised the Sea, waarin een Franco-militie in 1936 meedogenloos afrekent met een jonge idealistische onderwijzer. Het verhaal is gebaseerd op ware gebeurtenissen. De Catalaan Antoni Benaiges is 31 als hij in 1935 als onderwijzer gaat werken in een schooltje...

Lees meer
Leden-van-de-Nationale-Garde-ondervragen-een-man-tijdens-de-rassenrellen-in-Chicago-1919.-Copyright-Getty-Images-scaled.jpg
Leden-van-de-Nationale-Garde-ondervragen-een-man-tijdens-de-rassenrellen-in-Chicago-1919.-Copyright-Getty-Images-scaled.jpg
Artikel

Amerikaanse president zet politie en leger in tegen ongewenst verklaarde immigranten

Tijdens het presidentschap van Woodrow Wilson sloeg de Amerikaanse overheid met harde hand stakingen neer, deporteerde duizenden migranten en liet racistisch geweld tegen zwarten ongestraft. Daardoor kwam de democratie hevig onder druk kwam te staan, net als nu onder Donald Trump.

Lees meer