Home Tijdschrift

Tijdschrift

  • Gepubliceerd op: 20 november 2000
  • Laatste update 07 apr 2020
  • Auteur:
    Wim Berkelaar
  • 2 minuten leestijd

Sinds de Tweede Wereldoorlog hangt er een groot taboe rond het begrip ‘ras’. Dat ligt gezien de nazi-misdaden natuurlijk voor de hand. Des te interessanter is het dat enkele wetenschappers kort na de oorlog nog altijd over het ‘rassenvraagstuk’ nadachten. De sociale wetenschappers H.W. Methorst en M.J. Sirks waren zich welbewust van de schaduw die het nationaal-socialisme over het racistisch onderzoek had geworpen. Maar zij beschouwden het nazi-tijdperk als abnormaal en hielden vast aan wat zij beschouwden als zuiver wetenschappelijk onderzoek.

        Deze gegevens staan in een artikel van de literatuurwetenschapper Ineke Mok, die in het Jaarboek van het Nederlands Instituut voor Oorlogsdocumentatie (2000-11) schrijft over ‘het raciale vertoog in de sociale wetenschap in Nederland’ tussen 1930 en 1950. Het artikel staat in het eerste thematische jaarboek dat het NIOD heeft samengesteld, na een decennium lang jaarboeken te hebben gevuld met verspreide artikelen.
        Eerst het goede nieuws: het thema ‘Volkseigen. Ras, cultuur en wetenschap in Nederland 1900-1950′ is uitstekend gekozen, daarvoor verdient de redactie een flinke pluim. Slim is ook de in alle bijdragen terugkerende constatering dat de racistische wetenschappers voor de oorlog merendeels heilig geloofden in een strikte scheiding tussen wetenschap en politiek. Terwijl dat een illusie was, zeker in dit geval. Frank van Vree laat in zijn inleidende beschouwing zien dat ook onberispelijke tegenstanders van het nationaal-socialisme als de rooms-katholieke hoogleraar Barge en de socioloog Steinmetz niet ontkwamen aan het alom aanwezige rasdenken.
        De meeste auteurs van het jaarboek worstelen met hun veelal integere, wat wereldvreemde hoofdpersonen. Het levert genuanceerde artikelen op over onder meer de volkskundige vrienden P.J. Meertens en Jan de Vries, die tijdens de oorlog in nationaal-socialistisch vaarwater terecht zou komen. En over de archeoloog A.E. van Giffen en de jonge, veelbelovende wetenschapper Felix, die tot de SS zou toetreden en na de oorlog wetenschappelijk dood werd verklaard. Ook de geschiedschrijving ontbreekt niet: P.J. Blok en P. Geyl worden neergezet als historici die geloofden in een ‘etnische essentie’ van Nederland. Franken, Friezen en Saksen zouden, in de woorden van Geyl, ‘de grondstof voor de Nederlandsche stam’ hebben geleverd.
        Maar de worsteling van de auteurs neemt niet weg dat zij gegrepen lijken door een minstens even dogmatische wetenschapsopvatting als de personen die ze beschrijven. De rasdenkers voor de oorlog waren als ‘essentialistische’ denkers kinderen van hun tijd en geloofden in algemeenheden te kunnen spreken over ‘volkskarakter’ en ‘ras’. De auteurs van het jaarboek daarentegen zijn zonder uitzondering kinderen van het postmodernisme: zij geloven in ‘constructie’ en stellen het begrip ‘identiteit’ ter discussie. Daarmee is op zichzelf niets mis. Maar de auteurs vervallen zonder het te beseffen in een nieuw denken over goed en fout dat zij zo graag hadden willen vermijden. Zij nemen de ‘foute’ rasdenkers niet moreel de maat, maar ‘wetenschappelijk’. Zodra ze ‘essentialistisch’ denken ontwaren, heffen de auteurs het vingertje en worden denkbeelden ‘ontmaskerd’. Dat irriteert.

Los nummer: ƒ 39,50. Telefoon: 0575-510522

Dit artikel is exclusief voor abonnees

Begrijp het heden, begin bij het verleden: met HN Actueel leest u historische achtergronden bij het nieuws van vandaag. Nu de eerste maand voor maar 1,99.

Nieuwste berichten

Chemische wapens in de Oudheid: bekogelde Hannibal zijn vijand met giftige slangen?
Chemische wapens in de Oudheid: bekogelde Hannibal zijn vijand met giftige slangen?
Artikel

Chemische wapens in de Oudheid: bekogelde Hannibal zijn vijand met giftige slangen?

De Verenigde Staten leggen sancties op aan Sudan omdat het leger chemische wapens zou hebben gebruikt in de burgeroorlog in het land. Volgens The New York Times zette de Sudanese legerleider Burhan chloorgas in bij gevechten met de paramilitaire eenheid Rapid Support Forces (RSF). Tijdens de Eerste Wereldoorlog gebruikten Duitse soldaten al chloorgas bij Ieper,...

Lees meer
Britse soldaten van de Light Brigade worden afgeslacht door de Russen op 25 oktober 1854. Geschilderd door Richard Caton Woodville, 1897.
Britse soldaten van de Light Brigade worden afgeslacht door de Russen op 25 oktober 1854. Geschilderd door Richard Caton Woodville, 1897.
Interview

’Voor Poetin heeft de claim op de Krim iets spiritueels, net als voor Catharina de Grote’

Tijdens de collegedag Het Russische imperium op 26 juni vertelt historicus Ivo van de Wijdeven over de geschiedenis van de Krim. Hij geeft voorproefje van wat hij die dag gaat vertellen: ‘De Krim is de mythische geboortegrond voor zowel de Oekraïners als de Russen.’ ‘De Krim is al eeuwenlang een twistpunt en daardoor de ideale...

Lees meer
Glas-in-loodraam in de kathedraal van Chartres
Glas-in-loodraam in de kathedraal van Chartres
Interview

Middeleeuwse kunst moest mooi én stevig zijn

Middeleeuwse kunst moest lang meegaan. Kunsthistoricus Jan van Daal ontdekte dat kunstenaars en opdrachtgevers contracten sloten over de duurzaamheid van kunstwerken.  ‘Kerken of gilden die in de Middeleeuwen een groot kunstwerk zoals een groot glas-in-loodwerk wilden laten maken, dachten na over hoelang dat mee moest gaan,’ vertelt Van Daal, schrijver van het proefschrift On Durable...

Lees meer
Woodrow Wilson en Edith Wilson
Woodrow Wilson en Edith Wilson
Artikel

Schandaal rond Bidens gezondheid: hij is niet de eerste president die zijn ziekte verzweeg

Uit een nieuw boek blijkt dat Joe Bidens gezondheidsproblemen tijdens zijn presidentschap erger waren dan gedacht. In 1919 probeerde president Woodrow Wilson zijn ziekte ook zoveel mogelijk uit de publiciteit te houden. Zijn vrouw Edith Wilson hield hem uit de wind en nam allerlei taken van hem over. In het boek Original Sin schrijven journalisten dat...

Lees meer