De geschiedenis laat haar sporen na. Monumenten, voorwerpen en graven herinneren aan bijna vergeten personen. Hun verhaal wordt hier verteld. Een van die monumenten is de gedenksteen voor Marinus van der Lubbe (1909-1934) in Berlijn.
In een donker hoekje voor het Deutsches Theater, vlak naast het fietsenrek, staat een gedenksteen voor Marinus van der Lubbe. Je moet het weten om hem te herkennen. Hij is groen uitgeslagen door vogelpoep. Bemoste letters vormen de tweede strofe van een gedicht dat Van der Lubbe in gevangenschap schreef. Het is een mystiek testament; even ontroerend als onbegrijpelijk. Het begint met de woorden ‘Schoonheid, schoonheid, wat ooit was’ en eindigt met: ‘Alles is schoon, en strijdt daarvoor. In alles en met alles.’
Het is een mystiek testament; even ontroerend als onbegrijpelijk
Op een steenworp afstand ligt het Rijksdag-gebouw, dat Van der Lubbe op 27 februari 1933 in brand stak. Het was een daad die de arbeiders tot verzet tegen het fascisme moest aanzetten. Maar de enigen die in actie kwamen, waren de nazi’s. Zij arresteerden in de nacht van de brand vijfduizend communisten en andere politieke tegenstanders. Een week later verwierf Hitler de absolute meerderheid in het parlement, dat hij drie weken later buitenspel zette.
Een Nederlands comité wilde het monument voor Van der Lubbe begin 2000 voor de Rijksdag plaatsen, maar daar staken de Duitsers een stokje voor. ‘Te controversieel’, vonden zij. Het Deutsches Theater bood asiel aan de steen, van hetzelfde materiaal als waaruit de Rijksdag is opgetrokken. Een maand later was hij verdwenen. Hij werd teruggevonden op een naburige bouwplaats; de daders zijn nimmer gevat.
Strofes van het gedicht
Gelijksoortige stenen kregen een warmer onthaal in Van der Lubbes geboorteplaats Leiden en in Leipzig, waar hij werd geëxecuteerd. Allemaal bevatten ze één strofe van het gedicht. Wie het helemaal wil lezen, moet het levenspad van Van der Lubbe volgen. Dat was kort – 24 jaar – maar heftig.
Meer dan eens raakte Van der Lubbe slaags met de politie en belandde in de gevangenis
Marinus kwam uit een arm en sociaal zwak gezin. Op zijn zeventiende werd de metselaar halfblind doordat hij kalk in zijn ogen kreeg. Voortaan leefde hij van een invaliditeitsuitkering. Hij werd lid van de communistische jeugdbond en stortte zich in het arbeidersverzet. In de crisisjaren organiseerde hij demonstraties en colporteerde hij met brochures. Meer dan eens raakte hij slaags met de politie en belandde in de gevangenis.
‘Wij zullen strijden tegen uw orde’, voegde hij de rechter toe. Daarin volhardde hij toen hij na een conflict met de partij zijn lidmaatschap opzegde. Tot tweemaal toe probeerde Marinus naar de Sovjet-Unie te gaan. Lifttochten brachten hem in Duitsland, Oostenrijk en Joegoslavië, maar de communistische heilstaat bereikte hij niet. Een visum was voor een arbeider te duur.
Demonstratie tegen de nazi’s
In februari 1933 arriveerde Van der Lubbe in Berlijn. Hij probeerde een demonstratie te organiseren en een stemlokaal in brand te steken, om het verzet tegen de nazi’s aan te wakkeren. Toen dit niet lukte, begreep hij dat hij een daad moest stellen. ’s Avonds sloeg hij een ruit van de Rijksdag in en stichtte met aanmaakblokjes en zijn bovenkleren vuur.
Zijn daad had grote en onvoorziene gevolgen. Het afbranden van het gebouw speelde de nazi’s in de kaart. In een showproces bestempelden zij Van der Lubbe als stroman van de communisten. De aangeklaagde Komintern-leider Dimitrov daarentegen stelde in zijn verdediging dat de Leidse metselaar een geperverteerde homoseksueel was, die de brand had gesticht in opdracht van de nazi’s. Van der Lubbe zat erbij met gebogen hoofd, en zweeg. Slechts één keer zei hij, naar waarheid, het toch echt in zijn eentje te hebben gedaan.
Hij moest zijn verzet tegen de ‘orde’ zwaar bekopen. Van der Lubbe stierf op 10 januari 1934. Onder de guillotine.
