Home Rem the man

Rem the man

  • Gepubliceerd op: 17 juni 2009
  • Laatste update 07 apr 2020
  • Auteur:
    Nelleke Noordervliet

Henk Poort staat in de gedaante van Rembrandt van Rijn als een gek te schilderen en daarbij te zingen. De penseelvoering heeft iets van Karel Appel. Heftige, brede bewegingen, grote klodders verf. Een bezield – nee, bezeten artiest. Zo was onze Rembrandt. Als Rembrandt had geschilderd zoals Henk Poort ons doet voorkomen, was er eerder een Appel uit gekomen dan een Rembrandt. Maar nu ja, het gaat niet zozeer om historische authenticiteit als wel om de metafoor. Rembrandt-de-musical geeft ons Rem the man. Rem de rebel.

Rembrandt leeft. Behalve met tal van tentoonstellingen werd zijn 400e geboortedag gevierd met boeken, vlaggen, bekers, wijn, pesto, koekjes, televisieprogramma’s, optochten, verkleedpartijen, symposia. Rembrandt is hot. Rembrandt is een merk. Rembrandt is voor het hele volk. Rembrandt stikt in de omhelzingen en hij verzuipt in de zee van merchandising. Het is allemaal tussen schattig en belachelijk. Wie was Rembrandt? Ik weet het niet. Niemand weet het, ook al zit Rudi Fuchs hem op zijn vingers te kijken. Rembrandt was een fabelachtig schilder, tekenaar, etser. Dat staat vast.

De tijd heeft van hem een voorbeeldige vaderlandse held gemaakt. Eenvoudige jongen, molenaarszoon, maar mag toch naar de Latijnse school. Hij wordt dan schilder, een beroep waar je heel goed je brood mee kunt verdienen. Wat volgt is een schitterende carrière met ups en downs, met rijkdom en armoede, met liefdesgeschiedenissen en conflicten. Het resultaat: een oeuvre met een gouden rand. Internationaal hoog gewaardeerd. Toeristische trekpleister. Zowel het werk als het leven biedt zoveel aanknopingspunten, zoveel raadsels, zoveel tegenstrijdigheden, zoveel magie, dat elke tijd uit dat materiaal zijn eigen glanzende held kan boetseren. Rubberen Rembrandt.

In de negentiende eeuw, toen onze pasgevormde natiestaat onder Oranje na de scheiding van de Zuidelijke Nederlanden behoefte had aan een door de Romantiek gekleurde Vaderlandse Held, kwam de Noord-Nederlandse tegenhanger van de exuberante Vlaamse hoveling Rubens in beeld: Rembrandt van Rijn. Immerzeel schreef in 1839 een lofrede. Rembrandt was de Shakespeare van de schilderkunst. Hij was niet alleen talentvol, maar hij was ook vlijtig, zegt de brave borst met nadruk. Vlijt was een vaderlandse deugd en dus bezat Rembrandt die. Immerzeel wil de naam van Rembrandt zuiveren ‘om den grooten kunstenaar in het helder licht der waarheid te kunnen plaatsen’. Waarheid is in dit verband: zoals de kunstenaar moet zijn. Het is aandoenlijk.

Conrad Busken Huet schreef eind negentiende eeuw de veelgeroemde studie Het Land van Rembrandt, over de Noord-Nederlandse beschaving in de zeventiende eeuw. Hij nam daarvoor een lange aanloop in de veertiende, vijftiende en zestiende eeuw, en schreef ondanks de titel maar een betrekkelijk klein stukje over de meester zelf. Kennelijk was in de naam Rembrandt alleen al de essentie van de zeventiende-eeuwse beschaving gegeven. De zeventiende eeuw is het voorbeeld en de kern van de nationale identiteit.
In 1906 ronkt Lodewijk Van Deyssel zijn partijtje mee over ‘de mystische realist’ Rembrandt. In een herdenkingstoespraak in de Westerkerk wordt hij door H.P.G. Quack vooral geïdentificeerd met zijn innige, religieuze, mystieke schilderijen. Rembrandt als heilige. De Duitse bezetter kon ook aardig met Rembrandt als arische held uit de voeten, al hadden ze er wel enige moeite mee zijn contacten met Joods Amsterdam te verdoezelen of te rechtvaardigen.

In 2006 wordt de behoefte aan een vaderlands kompas, een formulering van de Nederlandse identiteit, opnieuw gevoeld. En Rembrandt is daarvan opnieuw de blaamloze focus, maar nu met trekjes die we in ons tijdsgewricht graag in een held zien: individualisme, opstandigheid, eigenzinnigheid. De vlekken op zijn blazoen worden gezien als les défauts de ses qualités. Het maakt het genie menselijk en benaderbaar. Een van ons. Hij is een nationale held met wie we voor den dag kunnen komen. Hij treedt voor ons in het krijt. De prachtige tentoonstelling Rembrandt-Caravaggio kreeg zodoende het karakter van een voetbalwedstrijd Nederland-Italië. Met alle waardering voor het artistieke en inventieve spel van de Italiaan, won toch de wat boerse en stoere, maar beweeglijke en spannende stijl van de Nederlander.

Straks zijn de Rembrandt-artikelen weer uit de schappen verdwenen. Volgend jaar vieren we het 400e geboortejaar van Michiel Adriaenszoon de Ruyter. Ook zo’n Vaderlandse Held. Maak de borst maar nat.

Dit artikel is exclusief voor abonnees

Dit artikel op Historischnieuwsblad.nl is alleen toegankelijk voor abonnees. Met liefde en zorg werken wij iedere dag weer aan de beste historische verhalen door toonaangevende historici. Steun ons door lid te worden voor maar €4,99 per maand, de eerste maand €1,99. Log in om als abonnee direct verder te kunnen lezen of sluit een abonnement af.