De Amerikaanse ‘heks’ Elizabeth Johnson krijgt eerherstel, 329 jaar nadat ze schuldig is verklaard. Diana DiZoglio, Democratisch lid van de Senaat van Massachusetts, diende een wetsvoorstel in dat haar veroordeling uit 1693 moet opheffen. Waarom is er nu belangstelling voor zo’n oude zaak? Historisch Nieuwsblad vroeg het aan Steije Hofhuis, die aan de Universiteit Utrecht promotieonderzoek doet naar heksenvervolgingen.
Waarom staat een ‘heks’ na meer dan 300 jaar weer in de belangstelling?
Hofhuis: ‘Je ziet het momenteel op meer plekken. In Duitsland worden bijvoorbeeld herdenkingstekens voor “heksen” opgericht. Op zichzelf is het van alle tijden dat we mensen van vroeger gedenken. In de Middeleeuwen gebeurde dat met heiligen, in de negentiende eeuw met nationale helden, en nu leven we in een tijd waarin veel aandacht is voor slachtoffers. Aandacht en bewondering voor mensen die als heks zijn vermoord past daarbij.’
Veroordeelde ‘heksen’ worden tegenwoordig vaak beschouwd als slachtoffers van vrouwenonderdrukking. Is dat terecht?
‘De slachtoffers waren inderdaad merendeels vrouw en er is een duidelijk verband met vrouwonvriendelijke stereotypen. Vrouwen zouden impulsiever en minder rationeel zijn dan mannen. De duivel kon ze dus makkelijker verleiden tot hekserij, bijvoorbeeld via seks. Maar die stereotypes waren alomtegenwoordig; ook bij vele tijdgenoten die zich tegen heksenvervolgingen verzetten. Zij wezen erop dat het bewijs voor hekserij vooral bestond uit afgedwongen bekentenissen van vrouwen. En wie was nou zo gek om vrouwen te geloven?
Beschuldigd in Salem
In 1692 en 1693 waren inwoners van Massachusetts in paniek over hekserij. In en rond het plaatsje Salem werden vele tientallen mannen en vooral vrouwen beschuldigd van een pact met de duivel, en ruim twintig van hen werden terechtgesteld. De toen 22-jarige Elizabeth Johnson was een van de veroordeelden. Dankzij ingrijpen van de gouverneur werd ze niet ter dood gebracht, maar anders dan andere veroordeelden heeft ze ook nooit eerherstel gekregen. Met haar nieuwe wetsvoorstel wil senator Diana DiZoglio dat nu alsnog regelen.
Daar komt nog bij dat ongeveer een kwart van de veroordeelden man was. Vrouwenonderdrukking was ook niet de reden die heksenjagers zelf voor hun acties gaven. Al met al lijkt er geen sprake te zijn geweest van een vrouwenonderdrukkingsagenda.’
Waarom werden heksen dan vervolgd?
‘Sommige historici denken dat er andere cynische redenen speelden. Dat vervolgers bijvoorbeeld kansen zagen om carrière te maken of macht uit te oefenen. Maar de meeste onderzoekers vermoeden nu dat mensen oprecht doodsbang waren voor heksen. Als je echt denkt dat individuen in je gemeenschap de duivel vereren, oogsten vernietigen en kinderen doodmaken, is het ook niet zo’n gekke gedachte om ze te willen uitschakelen.’
